палі́цыя, -і, ж.
1. У некаторых краінах: адміністратыўны орган аховы дзяржаўнай бяспекі і грамадскага парадку.
2. зб. Асобы, якія служаць у гэтым органе.
|| прым. паліцэ́йскі, -ая, -ае.
П. чын.
Атрад паліцэйскіх (наз.). Паліцэйскія метады кіравання (перан.; якія апіраюцца на насілле).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
чыно́ўнік, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Дзяржаўны служачы, які мае чын або займае дзяржаўную пасаду.
2. перан. Той, хто выконвае сваю работу фармальна, без жывога інтарэсу, строга па інструкцыі.
|| прым. чыно́ўніцкі, -ая, -ае і чыно́ўны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
калонаважа́ты, ‑ага, м.
Той, хто вядзе калону (у 2 знач.), ідзе ўперадзе яе. // Малодшы чын у рускай арміі 18 — пач. 19 стст.; афіцэр, які вядзе калону войска.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прычыні́ць 1 ’паслужыць прычынай чаго-небудзь; выклікаць непрыемныя наступствы’ (ТСБМ), ’зрабіць’: мне дабра не прычыніла і тая Антоля (пух., Сл. ПЗБ), прычыня́цца ’выбіраць пэўныя ўмовы, абставіны’ (ТС). Да чын, чыніць (гл.).
Прычыні́ць 2 ’зачыніць, звычайна няпоўнасцю або няшчыльна’ (ТСБМ, Ласт., Янк. 1, Ян.), прічыні́ць ’тс’ (Бяльк.), а таксама прычыні́ць ’прыадчыніць’ (ТС); сюды ж са спецыфічным абмежаваннем семантыкі прычыны́ты ’завязаць (фартух)’ (кобр., ЛА, 4). Беларуска-ўкраінскі семантычны рэгіяналізм (Лучыц-Федарэц, Бел.-укр. ізал., 41; Непакупны, Связи, 86). Далей гл. чын, чыніць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чин
1. чын, род. чы́ну м.;
2. (чиновник) уст. чын, род. чы́на м.;
3. (порядок) уст. лад, род. ла́ду м.; (обычай) звы́чай, -чаю м.;
◊
без чино́в без цырымо́ніі;
чин чи́ном як след, як ма́е быць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
пра́паршчык, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Воінскае званне асобы, якая добраахвотна праходзіць службу звыш устаноўленага тэрміну, а таксама асоба, што носіць гэта званне.
2. У царскай арміі: самы малодшы афіцэрскі чын, а таксама асоба ў гэтым чыне.
|| прым. пра́паршчыцкі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пасце́льнічы, ‑ага, м.
Прыдворны чын у Рускай дзяржаве 15–17 стст., асоба, якая ведала пасцеллю цара, яго асабістай казной, майстэрняй, у якой шылі адзенне і бялізну цару, і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
я́сельнічы, ‑ага, м.
Гіст. Прыдворны чын у рускай дзяржаве 15–17 стст. // Асоба, якая ўзначальвала Канюшневы прыказ з пачатку 17 ст., а таксама загадвала царскім псовым паляваннем. Загад ясельнічага.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Ні́кпачын, нікпочын ’нядаўна, толькі што’ (жытк., Мат. Гом.; ТС). Цёмнае слова; другая частка асацыіруецца з пачынаць, параўн., напрыклад, пачынак ’пачатак’ (Мат. Гом.), або спалучэннем + /Ш чыне, г. зн. ’пасля дзеі (падзеі, акта)’, гл. чын.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
есау́л
(тат. jasoul)
1) казацкі чын пасля гетмана ў 16—17 ст.;
2) афіцэрскі чын у казацкіх войсках царскай арміі, які адпавядаў чыну капітана ў пяхоце і ротмістра ў кавалерыі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)