іл, ілу, м.
Адкладанні найдрабнейшых часцінак мінеральных і арганічных рэчываў на дне вадаёмаў. Азёрна-рачны іл. □ У змроку, у іле ляжаць карасі, У зеллі багністым жыруюць язі. Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Кне́хціцца ’неспакойна ляжаць, варушыцца, варочацца, перакочвацца’ (КЭС, лаг.), ’капрызнічаць, плакаць’ (Нар. сл.). Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Леч, лежн ’легчы’ (Бяльк.). Параўн. рус. лечь ’тс’. Другая лексема з ‑ж⇉кантамінаваная (параўн. ляжаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
намага́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. Тое, што і намагацца. — Расказвай, Васіль, пра ўраджай, пра жыццё ў нашых калгасах, — памагаў Янук. Кулакоўскі. «Пасажыры» памагалі ўсе сілы, каб ляжаць нерухома. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штоднёвы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і штодзённы (у 1 знач.). І ў пасцелі ляжаць ёй [маці] не вельмі каб выпадала. Штоднёвыя клопаты, як нуда, мучылі, падымалі хворую на ногі. Вышынскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ле́гчы, ле́гшы, ле́гці, ле́хчы, стол. лі́гты, драг. ле́жтэ ’легчы’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Нас., Сцяшк.; Лучыц-Федарэц, Вярэніч, вусн. паведамл.), ’настаць’ (віл., Сл. паўн.-зах.). Укр. лягти, лягчи, рус. лечь, паўн. легчи́, якут. легти́, ст.-рус. лечи, лещи, польск. lec, чэш. lehl ’лёг’, мар. ľéžu ’лягу’, ст.-чэш. léci, славен. lę́či, серб.-харв. ле̏ћи, ст.-слав. лешти. Прасл. leg‑ti — першасны інхаатыў ад ležati ’ляжаць’, і.-е. *legh‑ ’легчы, ляжаць’ (Слаўскі, 4, 92–93; Фасмер, 2, 490). Драг. ле́жтэ мае ‑ж‑ замест ‑г‑ пад уплывам лыже́тэ ’ляжаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пластава́ць ’паўзці па-пластунску’ (ТСБМ; ворап., маст., Сл. ПЗБ; Нар. Гом., Стан.). Першапачаткова азначала ’ляжаць пластом (пра чарнаморскіх казакоў)’, параўн. укр. пла́стати ’паўзці’, ’ісці грузнуўшы, вязнуць’, ’падкрадвацца’, бел., рус. пласту́н ’разведчык, які рухаецца пластом’: пластуны ляжаць пластом у чаратах і плаўнях, падпільноўваючы ворага і патаемна падпаўзаючы да яго (Даль, 3, 121).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГІПЕРБАЛІ́ЧНЫ ПАРАБАЛО́ІД,
незамкнутая нецэнтральная паверхня 2-га парадку. Праз кожны пункт гіпербалічнага парабалоіда праходзяць 2 прамыя (прамалінейныя ўтваральныя), якія цалкам ляжаць на яго паверхні, г. зн. гіпербалічны парабалоід з’яўляецца лінейчастай паверхняй, утворанай дзвюма сем’ямі прамых. Гл. таксама Парабалоід.
т. 5, с. 255
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
печ, ‑ы, ж.
1. Цаглянае, каменнае або металічнае збудаванне, дзе разводзяць агонь, каб нагрэць памяшканне, згатаваць ежу. Абстаноўка была самая звычайная: вялікая печ з шырокім тапчаном насупроць, стол з доўгімі лавамі. Бядуля.
2. Спецыяльнае збудаванне для апрацоўкі якіх‑н. матэрыялаў награваннем. Сушыльная печ. Плавільная печ.
•••
Галандская печ — пакаёвая печ для абагрэву, звычайна кафляная.
Доменная печ — тое, што і домна.
Мартэнаўская печ — печ спецыяльнай канструкцыі для выплаўкі сталі.
Ляжаць на печы гл. ляжаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абло́га, ‑і, ДМ, ‑лозе, ж.
1. Даўно не воранае поле, звычайна пакрытае дзірваном, травой. Узараць аблогу. □ За бульбай — аблога, зарослая піжмай, паўзучымі рамонкамі і яшчэ нейкай дзікай травой. Рылько. — Ляглі кругом нечапаныя аблогі, — уставіў Кукарэка. — Адзін сівец... Шчарбатаў.
2. Акружэнне войскамі умацаванага пункта (горада; крэпасці, раёна і пад.) з мэтай яго захопу. Шарэла... Аблогай ачэплен быў гай, Бой глухнуў у вольхах старых... Лойка. // Абкружэнне ўчастка лесу з мэтай правядзення аблавы.
•••
Ляжаць аблогай гл. ляжаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)