1. Зляцець адкуль‑н. — пра ўсіх, многіх. Назаўтра раніцай пазляталі куры з седала і, як заўсёды, кінуліся да Пеці.Пальчэўскі.
2. Паляцець, вылецець куды‑н. — пра ўсіх, многіх. Нават вароны і тыя некуды пазляталі.Якімовіч.
3.Разм. Зваліцца — пра ўсіх, многіх або ўсё, многае. Валіліся на зямлю не толькі забітыя, пазляталі са спуджаных коней і жывыя.Грахоўскі.Пазляталі шапкі з коннікаў, сёй-той бразнуўся вобзем.Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ствараць кароткія адрывістыя гукі (пра курыц-квактух і некаторых іншых птушак). Каля варот сакаталі куры, пераграбаючы канюшынную пацяруху, і адна, надзьмутая і сярдзітая, упарта квактала, расплывалася па пяску гарачым валлём.Чорны.Цішыня, толькі дзесьці квахтала курыца ды рохкалі ў хляве свінні.Хомчанка.//перан. Бурчаць, прыгаворваць. Старая квокча. □ Паклаўшы рукі на жывот, Шчасліва мама квокча: Загналі шмат мы ўсе нягод, Няхай міне іх хлопчык.Звонак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
schárren
1.
vi
1) скрэ́бці (лапамі)
2) капа́цца
die Hühner ~ nach Würmern — ку́ры шука́юць чарвяко́ў
3) шо́ргаць
2.
vt
1) капа́ць
2) зако́пваць
3) змята́ць, скі́дваць
álles auf éinen Háufen ~ — зме́сці ў адну́ ку́чу
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
3. Паслядоўнымі частымі ўдарамі паглыбляць, рабіць адтуліну.
Д. мёрзлую зямлю ломам.
Д. долатам паз.
4.перан. Бесперапынна паўтараць адно і тое ж (разм.).
Што каму наўме, той тое і дзяўбе (прыказка).
5.перан. Папракаць, крытыкаваць (разм.).
Яго ўжо даўно дзяўбуць, а ён і вухам не вядзе.
◊
Дзяўбці ў галаву (разм.) — настойліва пераконваць каго-н. у чым-н.
|| зак.прадзяўбці́, -дзяўбу́, -дзяўбе́ш, -дзяўбе́; -дзяўбём, -дзеўбяце́, -дзяўбу́ць; -дзяўба́ны (да 3 знач.) івы́дзеўбці, -дзеўбу, -дзеўбеш, -дзеўбе; -дзеўбаны (да 3 знач.).
|| наз.дзяўба́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гвалтава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; незак., каго-што.
1. Чыніць гвалт (у 1, 2 знач.); здзекавацца, прыгнятаць, няволіць. Нямецка-фашысцкія захопнікі, як толькі ўварваліся ў горад, адразу ж пачалі рабаваць, забіваць і гвалтаваць мірнае насельніцтва.«Беларусь».
2. Сілаю прымушаць жанчыну да палавога акта. Шмат чаго бачылі на сваім вяку старыя бярэзіны .. Бачылі, як п’яныя манахі гвалтавалі вясковую дзяўчыну, выкручвалі ёй рукі.Галавач.
3. Крычаць, шумець. — Алё! — гвалтаваў тэлефаніст каля апарата.Нікановіч.Навокал спяваюць, аж залягаюць, пеўні, кудахчуць куры, гвалтуюць вераб’і.Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
купе́ла
1. Балотца, круглая ўпадзіна сярод поля, лугу (Слаўг.).
2. Паглыбленне ў пяску, дзе купаюцца куры, або ў засеве, дзе яны выбіраюць зерне (Слаўг.).
□ ур. Гаўры́льчыкава купела (паглыбленне з вадой) каля в. Шаламы Слаўг., ур. Купела (поле) каля в. Целяшы Слаўг.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
заво́дI, -да м. заво́д;
чыгунаплаві́льны з. — чугуноплави́льный заво́д;
аўтамабі́льны з. — автомоби́льный заво́д;
цукро́вы з. — са́харный заво́д;
○ ко́нны з. — ко́нный заво́д
заво́дII, -ду м., мн.нет
1.в разн. знач. заво́д;
з. ключо́м — заво́д ключо́м;
у гадзі́нніку сапсава́ўся з. — в часа́х испо́ртился заво́д;
2.полигр. заво́д
заво́дIII, -ду м., мн.нет, разг.
1. (о животных) поро́да ж.;
ку́ры до́брага ~ду — ку́ры хоро́шей поро́ды;
2. (разведение) разво́д;
парэ́заў усі́х курэ́й і на з. не пакі́нуў — поре́зал всех кур и на разво́д не оста́вил
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Вы́шкі ’гара, насціл над хлявом, у адрыне для сена або саломы’ (БРС, Бяльк., Шат., Касп., Гарэц., Янк. II, Бес., Бір. дыс., Шушк., Інстр. II, Тарнацкі, Studia, Ліс., Сцяшк., З нар. сл.); ’узвышанае месца, якое робіцца пад столлю хаты для сушкі рэчаў’ (Нас.); ’палаткі’ (Шн., 2); ’месца, дзе садзяцца куры’ (Інстр. III). Рус.вы́шка ’вышкі’, вы́шкі ’верхні этаж у доме’, вы́шкі ’паліца (над дзвярамі) у адрыне’; ’палаткі’, укр.ви́шка, ви́шки ’вышкі’ (паўн.-укр.; гл. Бел.-укр. ізал., 22), польск.wyszka ’высокае месца ў хаце, паліца’, дыял.wyszki ’вышкі’, славац.vyška ’камора, кладоўка над хатай або пабудаваная асобна’. Ад асновы выш‑ (параўн. вышка) з дапамогай суф. ‑к‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пры́ткі, ‑ая, ‑ае.
1. Скоры, хуткі, імклівы. Дзяўчына ішла прыткай хадой, як бы і не чуючы таго маленькага чамаданчыка, які яна несла ў руках.Краўчанка.// Вёрткі, спрытны. — Чаго гарланіш! У баі быў бы такі прыткі — не лямантаваў бы цяпер.М. Ткачоў.— А тут за сцяною куры. Хадзем, але каб толькі не павыскаквалі, яны ў нас прыткія.Галавач.
2.перан. Які прагне хутчэй дасягнуць чаго‑н., зрабіць што‑н. Да навукі прыткі [дзед], З тэхнікай дружыў.Зуёнак.— Ого, які прыткі! Можа праліцца кроў! Лепш не пачынаць [біцца]! — заўважыў нехта.Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пылі́ць, пылю, пыліш, пыліць; незак.
1. Узнімаць пыл. Перасадзіла [Агата] цераз нізкі паркан [Стасюка] і глядзела, як пабег ён на той бок вуліцы і пыліў па зямлі босымі пятамі.Чорны.Пад вішнямі, млеючы ад гарачыні, капашыліся куры — грэбліся, пылілі, закапваліся глыбей у пясок.Ракітны.//Разм. Ехаць, ісці, узнімаючы пыл. Ліпеньскім надвячоркам машына пыліла на Каралін.Сабаленка.З палеткаў каменне калгаснікі звозілі, Пылілі нястомныя грузавікі.Панчанка.
2. Тое, што і пыліцца (у 2 знач.). Пацямнеўшая вуліца пыліла ад прайшоўшага з поля быдла.Чорны.За леспрамгаскімі прычэпамі пыліла перасохлая дарога.Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)