шайта́н, ‑а, м.

1. У рэлігійным уяўленні мусульман — злы дух, сатана. [Дзед Ігнат:] — А пані была дзіўная. Ні то што дзіўная, а, не проці ночы кажучы, шайтан шайтанам, з нячыстай сілай была ў вялікім сваяцтве. Лынькоў. // Ужываецца як лаянкавае слова. Нездарма я ганяўся за .. [Арліцай] больш тыдня, пакуль не гаманіў у пастку. Затое і дрэсіраваць яе цяжка. Не паддаецца, шайтан. Беразняк.

2. Родавы дух, татэм у народаў Поўначы і Сібіры.

[Араб.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ка́ставы Kásten -;

ка́став дух Kástengeist m -(e)s;

ка́ставыя забабо́ны Kástenvorurteil m -(e)s, -e, Kástendünkel m -s

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

дамаві́к, ‑а, м.

У народных павер’ях — злы або добры дух, які жыве ў кожным доме. [Ігналя] напамінаў калматага дамавіка, лесуна або вадзеніка, якіх калісьці малявалі ў казках. Бядуля.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

учасці́цца, ‑ціцца; зак.

1. Стаць больш частым, пачаць часцей паўтарацца. Учасціліся раннія замаразкі. Учасціліся перакуры. □ Косцю заняло дух, учасціўся рытм сэрца. Карпюк.

2. Зрабіцца больш скорым, хуткім.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

dech, tchu

м. дыханне; дух;

zaczerpnąć tchu — перавесці дух;

jednym tchem — адным духам;

wypić jednym tchem — выпіць залпам;

biec co tchu — бегчы з усяе моцы (штосілы; што ёсць духу);

dech mi zaparło — мне заняло дух

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

◎ Кліку́ш ’злы дух, які кліча ў лесе’ (Нас.). Гл. клікаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

неукроти́мый неўтаймо́ўны, неўтаймава́ны; (неудержимый) нястры́мны, няўпы́нны; (неистовый) шалёны; (яростный) лю́ты;

неукроти́мый гнев шалёны (лю́ты) гнеў;

неукроти́мые поры́вы нястры́мныя (шалёныя) пары́вы;

неукроти́мый зверь шалёны (лю́ты) звер;

неукроти́мый дух неўтаймо́ўны (неўтаймава́ны) дух;

неукроти́мый нрав неўтаймо́ўны (неўтаймава́ны, шалёны, лю́ты) но́раў.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

І́мпэ́т ’разгон, парывістасць, імклівасць, напор, націск’ (ТСБМ, БРС, Касп., Бяльк., Нас., Гарэц., Яруш.), ’пах, дух’ (ТСБМ), ’ахвота, жаданне’ (Бір. Дзярж., Бяльк.), ’выбух, паветраны штуршок, выбухная хваля’ (Касп.; брэсц., Жыв. сл., 164), ’энергія чалавека’ (брэсц., Жыв. сл., 164), и́мпэтъ, и́нпэтъ ’цяжкі дух’ (Мал.), і́мпа́т ’паветра, пах, спецыфічны дух’ (Сцяц.; стаўб., Жыв. сл., 71), ’парыў (паветра)’ (Сцяц.), ’цяжкі дух, смурод’ (слонім., Нар. лексіка, 52); параўн. зах.-бранск. и́мпет, и́нпет ’напор, напружанне; цяжкае паветра, цяжкі дух’ (Растаргуеў, Бранск.). Ст.-бел. импетъ ’напор, націск’ (1674 г.) з польск. impet < лац. impetus ’парыў, разбег, напор’ (Булыка, Запазыч.; SWO, 300). Няма падстаў лічыць, што лексема была забыта і зноў увайшла ў бел. мову ў пачатку XX ст. (як Гіст. лекс., 259). З польскай таксама рус. дыял. и́мпет ’удар, напор, імклівасць; ударная сіла’ (у рускай пісьменнасці з 1718 г., Біржакова, Очерки, 363), укр. і́мпет ’моцны націск, парыў, сіла’. У сучасных беларускіх гаворках семантычны аб’ём слова значна пашырыўся. Схему семантычнага развіцця, відаць, можна ўявіць такім чынам: ’парыў’ → ’парыў (паветра)’ → ’паветра’ → ’пах, дух’ → ’цяжкі дух, смурод’. Далейшая ступень канкрэтызацыі — імпа́т ’адзежа з-пад хворага’ (Жд. 2), дзе семантычны перанос звязаны, напэўна, са спецыфічным пахам адзення хворага чалавека.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

перажагна́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.

Уст. Перахрысціць (у 1 знач.). Полаз разліў віно ў шклянкі, жартаўліва перажагнаў іх: — Выйдзі, нячысты дух... — і падняў сваю шклянку. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тро́йца, -ы, ж.

1. (з вялікай літары). У хрысціянскай рэлігіі: трыадзінае бажаство, у якім спалучаюцца тры асобы: Бог Айцец, Бог Сын і Бог Дух Святы.

2. (з вялікай літары). Свята хрысціянскай царквы, якое адзначаецца на пяцідзясяты дзень пасля Вялікадня; Сёмуха.

3. Пра трох асоб, звязаных паміж сабой сяброўскімі адносінамі (разм., часта іран.).

Неразлучная т.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)