эвалюцыяні́зм, ‑у, м.

1. Вучэнне, паводле якога ўсё існуючае знаходзіцца ў працэсе пастаяннага развіцця, у стане эвалюцыі (у 1 знач.).

2. Напрамак у буржуазнай філасофіі і навуцы, які адмаўляе скачкападобныя, рэвалюцыйныя змены ў працэсе развіцця прыроды і грамадства.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кало́ід, -у, М -дзе, м. (спец.).

Некрышталізаванае клеепадобнае рэчыва (бялок, крухмал і інш.), прамежкавае паміж растворам і эмульсіяй.

|| прым. кало́ідны, -ая, -ае і калаіда́льны, -ая, -ае. К. раствор.

○

Калоідная сістэма — гетэрагенная сістэма, якая складаецца з мноства дробных часцінак якога-н. рэчыва, што знаходзіцца ў суспензаваным стане ў аднародным асяроддзі.

Калоідная хімія — раздзел фізічнай хіміі, у якім разглядаюцца працэсы ўтварэння і разбурэння дысперсных сістэм.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс, часткова)

раўнавага назоўнік | жаночы род

  1. Стан спакою, у якім знаходзіцца цела пад уздзеяннем роўных, процілегла накіраваных сіл.

    • Устойлівая р.

  2. Устойлівасць, устойлівае становішча.

    • Ішоў і баяўся страціць р.

  3. пераноснае значэнне: Устойлівыя суадносіны паміж чым-н.

    • Экалагічная р.

  4. пераноснае значэнне: Стан спакою, ураўнаважанасці, нармальны стан духоўнага і маральнага жыцця.

    • Вывесці з раўнавагі.

|| прыметнік: раўнаважны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

родны прыметнік

  1. Які знаходзіцца ў кроўнай роднасці, а таксама наогул у роднасці (у 1 знач.).

    • Р. брат.
    • Родная цётка.
    • Гасціць у родных (назоўнік).

  2. Свой па нараджэнню, па духу, па звычках.

    • Родная вёска.
    • Родная мова (мова сваёй радзімы, на якой гавораць з дзяцінства).

  3. Дарагі, любы, мілы (у звароце).

|| ласкальная форма: родненькі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

рухацца дзеяслоў | незакончанае трыванне

  1. Знаходзіцца ў руху, перамяшчацца.

    • Войскі рухаліся на захад.
    • Р. па службе (атрымліваць павышэнне).
    • Справа не рухаецца (стаіць на месцы).

  2. Рушыцца з месца, адпраўляцца.

    • Р. ў дарогу.

  3. Варушыцца (у 1 знач.), мяняць становішча цела.

    • Сядзець, не рухаючыся.
    • Ногі не рухаюцца (не можа ступіць, ісці хто-н.).

|| прыметнік: рухальны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

культурны прыметнік

  1. гл. культура.

  2. Які знаходзіцца на высокім узроўні культуры.

    • Культурнае грамадства.
    • Культурна (прыслоўе) паводзіць сябе сярод людзей.

  3. Які звязаны з пашырэннем культуры, асветы.

    • Культурная работа.

  4. Вырашчаны чалавекам, не дзікарослы.

    • Культурныя расліны.
    • К. слой зямлі (слой зямлі, які ўтвараецца з арганічных і іншых рэштак на месцах пасяленняў чалавека).

|| назоўнік: культурнасць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

вайна назоўнік | жаночы род

  1. Узброеная барацьба паміж дзяржавамі, народамі і пад.

    • Першая сусветная в.
    • Вялікай Айчынная в.
    • Халодная в.
    • Знаходзіцца ў стане вайны з кім-н.
    • Пайсці на вайну.
    • В. нерваў (пераноснае значэнне).

  2. пераноснае значэнне: Пра стан варожасці, барацьбу з кім-, чым-н.

    • Эканамічная в.
    • Аб’явіць вайну бракаробам.

|| прыметнік: ваенны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

знешні прыметнік

  1. Які знаходзіцца звонку, за межамі чаго-н.

    • З. выгляд.
    • Знешняе асяроддзе.

  2. Які праяўляецца толькі з вонкавага боку і не адпавядае ўнутранаму стану.

    • З. спакой.
    • Знешне (прыслоўе) ён быў задаволены.

  3. пераноснае значэнне: Павярхоўны, пазбаўлены глыбіні, унутранага зместу.

    • З. бляск.

  4. Які адносіцца да зносін з замежнымі дзяржавамі.

    • Знешняя палітыка.
    • З. гандаль.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

калоідны прыметнік

  1. гл. калоід.

  2. калоідная сістэма — гетэрагенная сістэма, якая складаецца з мноства дробных часцінак якога-н. рэчыва, што знаходзіцца ў суспензаваным стане ў аднародным асяроддзі.

  3. калоідная хімія — раздзел фізічнай хіміі, які займаецца вывучэннем калоідных сістэм і паверхневых з’яў (тых, што абумоўлены асаблівымі ўласцівасцямі тонкіх слаёў рэчыва на мяжы судакранання цел).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

аддзяліць дзеяслоў | закончанае трыванне

  1. Раз’яднаць, адняць частку ад цэлага або што-н., што знаходзіцца ў злучэнні з чым-н.

    • А. старыя кнігі ад новых.
    • А. тлушч ад малака.

  2. Выдзеліць каму-н. частку, долю з агульнай гаспадаркі, адасобіць, даць магчымасць весці самастойную гаспадарку (устарэлае).

    • А. сыноў.

|| незакончанае трыванне: аддзяляць.

|| назоўнік: аддзяленне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)