шыпшы́на, ‑ы, ж.

Расліна сямейства ружакветных, з простымі, не махровымі кветкамі і са сцяблом, пакрытым калючкамі; дзікая ружа. Паўз дарогу раз-пораз мільгалі дрэвы, адзінокія кусты дзікай шыпшыны, усыпанай пяшчотнымі ружовымі кветкамі. Краўчанка. // Плады такой расліны. Настой з шыпшыны.

[З польск. szypszyna.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Пра́да ’мяшэй зялёны, Setaria viridis (L.) P. B.’ (маг., Кіс.). Рус. пряда ’від проса’, укр. пряда ’расліна Setaria viridis’. Паводле Фасмера (3, 393, з літ-рай), ад праду, прасці. Расліна названа так па падабенству з калаўротам (рус. пряяка). Іншыя версіі лічаць сумнеўнымі ў фанетычных адносінах. Параўн. прану ць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Разры́ўнік ’жывучка’, ’гарлянка’ (Касп.), разры́ў ’расліна гарлянка, Ajuga reptans L.’ ’тс’ (Кіс.), рус. дыял. разрыв‑трава. Ад рва́ць, разрыва́ць, паколькі расліна лічылася чароўнай травой, ад якой замкі і запоры распадаюцца і скарбы адмыкаюцца (Бел. міф., 421). Пра паўднёваславянскія адпаведнікі (серб. расковник ’тс’) гл. Мароевіч, ЗФЛ, 21/1, 220–223.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Су́чкі 1. Гл. су́чка 2.

Су́чкі 2 ’калючкі’ (Барад.), ’сабачкі, расліна Bidens L.’ (Некр. і Байк., Бяльк.), ’ваўчкі, Bidens tripartita L.’ (Касп., ЛА, 1), ’расліна ваўчкі або адвар з іх’ (круп., Сл. ПЗБ; рас., в.-дзв., Шатал.), ’дзядкі, Agrimonia eupatoria L.’ (Кіс.). Да сучка 1; параўн. ваўчкі, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

боб​1 назоўнік | мужчынскі род

  1. Аднагадовая агародная расліна сямейства бабовых з авальным насеннем у струках.

  2. Плады гэтай расліны.

    • Параны б.

  3. іншае:

    • Наесціся жалезнага бобу (размоўнае) — набрацца цярплівасці.
    • Хто ў боб, хто ў гарох (размоўнае неадабральнае) — пра нязладжаныя, няўзгодненыя дзеянні.
    • Бобу ў гаросе шукаць (размоўнае неадабральнае) — рабіць што-небудзь недарэчнае.

|| прыметнік: бабовы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

цыбуля назоўнік | жаночы род

  1. Агароднінная расліна сямейства лілейных з цыбулінай у падземнай частцы і трубчастымі лістамі зверху.

    • Пасадзіць цыбулю.

  2. зборны назоўнік: Ядомыя трубчастыя лісты або падземныя галоўкі гэтай расліны.

    • Зялёная ц.
    • Рэпчатая ц.

  3. Назва некаторых травяністых цыбульных раслін сямейства лілейных.

    • Ц. мядзведжая.

|| памяншальная форма: цыбулька.

|| прыметнік: цыбульны.

  • Сямейства цыбульных (назоўнік).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

◎ Ню́нькі ’самыя раннія вясеннія кветкі, жоўценькія, што растуць у балоцістым месцы’ (Нас.), ’лотаць балотная, Caltha palustris L.’ (Кіс.), ’асака’ (Бяльк., Мат. Гом.), укр. нюнки ’расліна Sparganium Simplex L. ці Sparganium ramosum L.© рус. нюньки ’расліны Ptarmica vulgaris DC., Sparganium ramosum L., Festuca fluitans, асака Carex L.; расліна накшталт явару; корань чароту’, славен. njünje, njüne, njünke, nunke ’расліны Crokus і Colchicum autumnale’. Відаць, гукапераймальнае, бо некаторыя з гэтых раслін выкарыстоўваюцца ў якасці пішчалак, параўн. рус. смал. нюня, нюнька ’пішчалка з явару’, славен. nunovje ’кара, з якой робяць пішчалкі’, пипа, nunika ’від пішчалкі’, балг. нунунка ’расліна Papaver rhoeas’, нунавец ’расліна Asphodelus albus’, чэш. nunuška ’расліна Carolina acaulis’, параўн. Бязлай, 2, 230. Спроба Бязлая (2, 230; Eseji, 151; Baltistica, 2, 17) вывесці славенскія назвы раслін на падставе славен. očun ’Crokus, Colchicum’ < *of-jan, г. зн. ’зноў малады’, і тым самым nünka — след старой балта-славянскай кантамінацыі паміж літ. jaunas ’малады’ і nauns ’новы’, здаюцца менш пераканальнымі. Параўн. нюні, нюня (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Блашчынец, блашчычнік ’расліна звычайны лянок, Linaria vulgaris Mill.’ (Кіс.). Бясспрэчна, да блашчы́ца ’клоп; блыха’ (гл.). Магчыма, як сродак супраць блох або клапоў (расліна досыць ядавітая, гл. Нейштадт, Определитель, 492). Параўн. яе назвы ў іншых мовах, напр., славац. svinský chreň (для абмывання парасят); чэш. дыял. morová zelina (гл. Махэк, Jména rostl., 211).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

І́рны корань ’Acorus calamus L.’ (Кіс.). Рус. и́рный ко́рень, дыял. ир ’расліна Acorus calamus L.’, ирь ’расліна Acorus verus L.’, укр. дыял. ір ’аер’. У рускай пісьменнасці иръ, ирово корение ’аер’ зафіксавана з XVII ст. Форма ир — скарачэнне ад аир, запазычанне з тур. ágir < грэч. ἄκορος (Мяркулава. Очерки, 55). Гл. аер.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Накме́тнік ’нейкая расліна’: а накметнік штоночы мярэсціцца (Бічэль–Загнетава). Відаць, да накме́ціць ’прымеціць, пазначыць’, гл. кме́ціць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)