Імкліва кінуцца, накіравацца куды‑н. ці за кім‑н. Рынуцца ў бой. □ Парфенчык на хвіліну спыніўся, а потым рынуўся да месца стрэлу.Шчарбатаў.// Хлынуць (пра якую‑н. вадкасць). Калі мы праб’ём .. тунелі, вада рынецца ў першую велізарную трубу.Даніленка.З Башкірыі сюды да нас Па трубах нафта рынецца...Барадулін.//перан. Цалкам аддацца якой‑н. дзейнасці. Рынуцца ў бой за ўраджай. □ Пайшоў .. [Ларывончык] у горад працаваць на скабяны завод, а адтуль з галавой рынуўся ў вір рэвалюцыйнай барацьбы.Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сланя́цца, ‑яюся, ‑яешся, ‑яецца; незак.
1.Разм. Хадзіць туды-сюды (звычайна без мэты, без справы); бадзяцца без работы. І па шырокім тратуары Ужо сланяюцца не пары, А хлопцы крочаць на завод, І кожнаму — дваццаты год.Грахоўскі.Вавіць час застаўся Дома матчын сын, З кута ў кут сланяўся Без яе, адзін.Калачынскі.Палонныя сланяліся, як сонныя мухі, па двары і хаваліся ў будынак.С. Александровіч.
2. Злёгку хістацца. Сланяцца ад стомы. □ [Маці:] — Што ты, здурэў? Чалавек з голаду аж сланяецца, а ён — галіцца.Дамашэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тру́бны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да трубы (у 1 знач.). Трубны дым.// Які звязаны з вытворчасцю труб. Трубны завод. Трубны цэх.
2. Які ўтвараецца трубой (у 2 знач.). Трубныя гукі.// Які па сіле, тэмбру і пад. нагадвае гукі трубы. Як толькі чытанне рэзалюцыі было скончана, Бабека, як арол, акінуў вачамі залу і трубным голасам аддаў загад: — Асуджанага Лабановіча Андрэя Пятровіча зараз жа ўзяць пад варту!Колас.Над галавой, дзесьці высока ў небе, чуваць трубныя крыкі адлётных жураўлёў...Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цукро́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да цукру, з’яўляецца цукрам. Цукровая пудра.// Прыгатаваны з цукру або з цукрам. Цукровы сіроп. Цукровае пячэнне.// Які мае адносіны да вытворчасці цукру. Цукровая прамысловасць. Цукровы завод.
2. Які змяшчае ў сабе цукар; які выкарыстоўваецца для атрымання цукру. Цукровы гарох. Цукровая кукуруза.
3.перан. Які прыносіць асалоду, вельмі прыемны; залішне далікатны, саладжавы. — Эт, — кажа Лявоніха цукровым голасам, — жыву-гадуюся.Бядуля.
•••
Цукровая хваробагл. хвароба.
Цукровы дыябетгл. дыябет.
Цукровы трыснёггл. трыснёг.
Цукровыя буракігл. буракі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цукро́вы Zúcker-; zúckersüß (салодкі, якцукар);
цукро́вы пясо́к klárer Zúcker, Stréuzucker m;
цукро́вая пу́дра Púderzucker m, Stáubzucker m;
цукро́выя буракі́ Zúckerrübe f -, -n;
цукро́вы трыснёг Zúckerrohr n -s, -e;
цукро́вы заво́д Zúckerfabrik f -, -en;
цукро́вая хваро́бамед. Zúckerkrankheit f, Diabétes m
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
цаге́льня
1.Завод па вырабу цэглы (БРС). Тое ж цагля́рня, цаге́лка (Слаўг.), цыге́льня (Віц.).
2. Участак лесу, дзе здабываюць гліну (Глуск.Янк. II).
□ ур. Цаге́льня (глінішча) каля в. Дабранка Слаўг., в. Цыге́льня Віц. (Рам. Мат.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
По́вад1 ’прывязаная да аброці вяроўка або рэмень, на якіх водзяць каня (цяля, карову)’ (ТСБМ, Янк. 1, Янк. Мат., Шат., Касп., Маслен., Сл. ПЗБ, Мат. Гом.), по́выд (Бяльк.) ’тс’; ’сцябло гарбуза’ (Мат. Гом.), по́вод ’тс’ (Шатал., ТС), по́вад ’гульня: гульцы становяцца ў лінію, бяруцца за рукі, утвараючы “повад”’ (ЭБ), ст.-бел.поводъ ’кіраванне’ (1596). Укр.по́від, рус.по́вад, польск.powód, серб.-харв.по́вод ’повад’. Прасл.*povodъ ад *povoditi, параўн. пово́дить ’кіраваць валамі ў вупражы’ (Маслен.) < *po‑ і *voditi, ст.-бел.водца ’вуздэчка’, чэш.vodítko ’аброжак, павадок’. Гл. вадзіць, весці.
По́вад2 ’парода (жывёлы)’ (Касп.). Ст.-укр.поводъ ’пачатак, паходжанне’, рус.па́вод ’парода’, чэш.původ ’паходжанне’, славац.pȏvod ’тс’, параўн. яшчэ вывадак, рус.заво́д (гл.) ’гаспадарка па развядзенні жывёлы’. Да повад1 (гл.).
По́вад3 ’прычына, падстава’ (ТСБМ). Ст.-бел.поводъ ’падстава’ (1423). Да повад1 (гл.); што да семантыкі, параўн. англ.breed ’парода’ > ’быць прычынай чаго, выклікаць што’. З іншай прэфіксацыяй параўн. пры́вад (прівод) ’слушнасць, дарэчнасць’ (Нар. лекс.), гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ЗАТО́ЧНЫ СТАНО́К,
металарэзны шліфавальны станок для заточкі рэзальных інструментаў абразіўнымі (у т.л. алмазнымі, баразоннымі) шліфавальнымі кругамі. Бываюць універсальныя (на іх заточваюць усе асн. віды рэзальнага інструменту, робяць круглае і плоскае шліфаванне), спецыялізаваныя (для заточкі аднаго віду якога-н. стандартнага ці нармалізаванага інструменту: разцоў, свердлаў, фрэз, зенкераў, разгортак, дыскавых піл, метчыкаў і інш.) і спец. (для заточкі нестандартнага інструменту). Выкарыстоўваюцца таксама З.с. безабразіўнага заточвання: анодна-мех., электраіскравыя, ультрагукавыя. На Беларусі З.с. розных мадыфікацый выпускае Віцебскі завод заточных станкоў (з 1992 арэнднае прадпрыемства «Візас»).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
памутне́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які стаў мутным, непразрыстым. Вокны высока над зямлёй, і цераз іх, за памутнелымі шыбамі, можна ўбачыць толькі палову столі і самы верх супрацьлеглай сцяны.Галавач.// Які стаў мутным, прыняў неасэнсаваны выраз (пра вочы, погляд). Жанчына памутнелымі вачыма пазірае на траву.Мележ.
2.перан. Які страціў яснасць, зацямніўся (пра думкі, розум і пад.). У памутнелай свядомасці Кузняцова праплыў твар жонкі, дзяцей, родны завод...Пташнікаў.
3. Які страціў выразнасць абрысаў; расплыўчаты. І ўсё наўкола нас — і палянка, і камень, і лес апранаецца ў памутнелыя шэрыя тоны.Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)