памідо́р, ‑а, м.

1. Аднагадовая агародная расліна сямейства паслёнавых з чырвонымі або жоўтымі пладамі, прыдатнымі да яды. Пасынкаваць памідоры.

2. Плод гэтай расліны. Быў канец жніўня, і на палях яшчэ цямнелі сланечнікі і чырванелі пераспелыя памідоры. Якімовіч.

[Ад іт. pomi d'oro — залатыя яблыкі.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

піво́ня, ‑і, ж.

Дэкаратыўная травяністая расліна сямейства півоневых з вялікімі чырвонымі, ружовымі ці белымі кветкамі. Перад хатай, дзе ў агародчыку да вайны Вольга садзіла кветкі — мальвы, вяргіні, півоні, цяпер яшчэ густа буялі каструбаватыя калючыя кусты дурнап’яну. Мележ.

[Ад грэч. paiōnia.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чысця́к, ‑у, м.

Травяністая расліна сямейства казяльцовых, якая цвіце звычайна ранняй вясной і мае жоўтыя бліскучыя кветкі. Залаты чысцяк, сінія і белыя пралескі адцвілі, на змену ім узышлі яркія россыпы другіх кветак, ужо летніх — смолкаў, белазёраў. Хомчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Парэ́з ’разок, Słratiotes L.’ (Інстр. III), ’жабнік, парэз, Hydrocharis L.’ (Кіс.), ’парэз’ (Бяльк.). Рус. поріз ’Słratiotes L.’ Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад парэзаць < рээаць. Расліна названа паводле рэжучых уласцівасцей лісцяў. Параўн. яшчэ чэш. lezan (вытворнае па рускаму ўзору); славац. rezaoka ’расліна Słratiotes’ (гл. Махэк, Jména rostl., 260).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ваўчу́г ’расліна стальнік, Ononis arvensis L.’ (БРС, Кіс., Гарэц.), таксама ваўчу́к, ваўчу́га, укр. вовчу́г. Бясспрэчна, ад воўк (матывацыя можа быць рознай: расліна пакрыта валаскамі, мае моцныя корані). Параўн. назвы для Ononis ва ўкр. мове: плугодержка, стальник, вовча, вовчак, вовче зілля, вовк і г. д.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

капуста назоўнік | жаночы род

Агародная расліна, лісце якой звіваецца ў качаны, а таксама самі качаны.

  • Цвятная к. (асобы від капусты, суквецце якой ідзе ў ежу).
  • Міска гарачай капусты (вараная страва з крышанага качана гэтай расліны).
  • Марская капуста — марскія водарасці, якія ўжываюцца як ежа і як лячэбны сродак.

|| прыметнік: капусны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

◎ Незабу́дка ’расліна Myosotis palustris Lam., незабудка’ (Кіс., Яруш., міёр., Жыв. сл.), незабу́дзька ’тс’ (карэл., Шатал.), невзабу́дка ’тс’ (пін., Шатал.), незабудкі мн. ’расліна Myosotis silvatica (Ehrh.) hoffm., незабудка лясная’ (Бейл.), укр. незабудь ’расліна Myosotis palustris’, рус. незабудка ’істод, дубраўка, валоўнік, чарнакорань, фіялка, гваздзік-травянка і інш.’ Ад не забудзься, гл. забыць; калька з ням. Vergissmeinnicht ’тс’ (з XV ст.), франц. le ne mʼoubliez pas ’тс’, англ. forgetmenot ’тс’, польск. niezapominajka ’тс’ і інш. (Фасмер, 3, 59). Параўн. незапамінайка ’тс’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ра́ннік ’чыстацел’ (ТС), ’расліна паўночнік, Knautia arvensis L.’ (Кіс., Мат. Гом.), ’трыпутнік, Plantago lanceolata L.’ (Сл. ПЗБ), ра́нік ’расліна лопух вялікі, Arctium lappa L.’ (лун., ЛА, 1). Розныя расліны з лекавымі ўласцівасцямі, ад рана 1 (гл.), параўн. адносна апошняй: лісця таўком і заліваям сокам раны (жлоб., ЛА, 1). Параўн. таксама рус. ранник ’расліна Salvia aethiopis’, што Даль (4, 59) адносіць да ўтварэння ад рана 2 (гл.). Магчыма пераасэнсаванне першаснай назвы пад уплывам другаснай матывацыі, параўн. ралнік (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ані́с, ‑а і ‑у, м.

1. ‑у. Аднагадовая травяністая эфіраалейная расліна сямейства парасонавых, а таксама яе насенне.

2. ‑у. Старадаўні сорт паволжскай яблыні, на якой растуць сакаўныя, кісла-салодкія яблыкі з анісавым араматам.

3. ‑а. Плод гэтай яблыні.

[Грэч. anison.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

палы́н, ‑у, м.

Пустазелле з моцным пахам і горкім смакам. Дні беглі... Пасекі пачалі зарастаць быллём і палыном. Чарот. Зоры, як праз сон, млелі нада мною, і моцна пах усюды палын. Лупсякоў.

•••

Цытварны палын — лекавая расліна сямейства складанакветных.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)