абсолю́тный абсалю́тны; (совершенный, полный) по́ўны; (окончательный) канчатко́вы;

абсолю́тная величина́ мат. абсалю́тная велічыня́;

абсолю́тная и́стина филос. абсалю́тная і́сціна;

абсолю́тная мона́рхия полит. абсалю́тная мана́рхія;

абсолю́тная приба́вочная сто́имость эк. абсалю́тная прыба́вачная ва́ртасць;

абсолю́тная тишина́ абсалю́тная (по́ўная) цішыня́;

абсолю́тное большинство́ абсалю́тная бо́льшасць;

абсолю́тный нуль физ. абсалю́тны нуль;

абсолю́тный слух муз. абсалю́тны слых;

абсолю́тный чемпио́н спорт. абсалю́тны чэмпіён.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

оття́жка ж.

1. (действие) спец. адця́гванне, -ння ср., адця́жка, -кі ж.;

оття́жка шин техн. адця́гванне (адця́жка) шын;

2. (замедление, проволочка) адця́жка, -кі ж., адця́гванне, -ння ср.;

оття́жка в реше́нии вопро́са адця́жка (адця́гванне) у вырашэ́нні пыта́ння;

3. воен., спорт. адця́жка, -кі ж.;

уда́рить с оття́жкой уда́рыць з адця́жкай;

4. (трос) мор. адця́жка, -кі ж.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

лёгкий в разн. знач. лёгкі;

лёгкая инду́стри́я, промы́шленность лёгкая інду́стрыя, прамысло́васць;

лёгкая атле́тика спорт. лёгкая атле́тыка;

лёгкое вино́ лёгкае віно́;

лёгкое чте́ние разг. лёгкае чыта́нне;

◊

с лёгкой руки́ з лёгкай рукі́;

лёгок на поми́не! лёгкі на ўспамі́н; ≅ пра воўка памо́ўка, а воўк і тут;

с лёгким се́рдцем з лёгкім сэ́рцам;

с лёгким па́ром з лёгкай па́рай.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

БІЯМЕХА́НІКА

(ад бія... + механіка),

1) раздзел біяфізікі, які вывучае мех. працэсы ў тканках, органах і арганізме, а таксама механізмы біял. рухомасці, у т. л. скарачэнне шкілетных мышцаў.

Першыя працы па біямеханіцы вядомы з 16 ст. (Леанарда да Вінчы). У 17 ст. з’явіліся спробы растлумачыць законамі механікі ўсе формы рухаў жывёл, у т. л. мышачныя скарачэнні і страваванне (італьян. вучоны Дж.Барэлі). У Расіі заснавальнікі біямеханікі — І.М.Сечанаў і П.Ф.Лесгафт (працы па класіфікацыі рухаў чалавека, структуры апорна-рухальнага апарату). Метады рэгістрацыі і аналізу прапанаваны М.А.Бернштэйнам (1941).

На Беларусі даследаванні вядуцца з 1950-х г. (А.Дз.Геўліч, Г.Ф.Палянскі, С.М.Уласенка). Распрацаваны асобныя пытанні біямеханікі рухальнага апарату, напр. залежнасць будовы і функцыі суставаў ад сілы вонкавых і ўнутр. уздзеянняў, біямеханіка дыхальнага апарату і інш. Гал. галіны прыкладнога выкарыстання дасягненняў біямеханікі: рацыяналізацыя працоўнай дзейнасці, спорт, ваенная і клінічная медыцына (асабліва траўматалогія і артапедыя), стварэнне аўтаматаў-маніпулятараў і робатаў, канструяванне заменнікаў органаў руху — біякіравальных пратэзаў і інш.

2) У тэатры — сістэма трэнажу акцёра. Уведзена У.Меерхольдам як эксперыментальны пед. метад для дасягнення акцёрам дасканалага, віртуознага валодання сваім целам, рухамі.

Меерхольд лічыў, што творчасць акцёра — творчасць пластычных формаў у прасторы, і таму ён павінен умець арганізаваць і дакладна выкарыстоўваць выразныя сродкі свайго цела. Дапаможныя прадметы да асн. курса біямеханікі — фізкультура, акрабатыка, танец, рытміка, бокс, фехтаванне. Як спец. прадмет выкладалася ў Бел. драм. студыі ў Маскве (1921—26). Элементы сістэмы біямеханікі ў працы з акцёрамі пры пастаноўцы спектакляў у т-рах Беларусі выкарыстоўвалі рэжысёры М.Кавязін, В.Фёдараў, Н.Лойтар, В.Пацехін і інш.

Літ.:

Александер Р. Биомеханика: Пер. с англ. М., 1970;

Бернштейн Н.А. Физиология движений и активность. М., 1990;

Обысов А.С. Надежность биологических тканей. М., 1971.

Г.К.Ільіч, А.В.Сабалеўскі.

т. 3, с. 175

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

вы́бить сов.

1. в разн. знач. вы́біць, мног. павыбіва́ць;

вы́бить стёкла павыбіва́ць шы́бы;

вы́бить проти́вника из дере́вни вы́біць праці́ўніка з вёскі;

вы́бить пыль из ковра́ вы́біць пыл з дывана́;

град вы́бил посе́вы град вы́біў пасе́вы;

вы́бить меда́ль вы́біць меда́ль;

вы́бить не́сколько очко́в спорт. вы́біць не́калькі ачко́ў;

вы́бить чек разг. вы́біць чэк;

2. (косу) накляпа́ць;

◊

вы́бить из колеи́ вы́біць з каляі́ны;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

воро́та мн.

1. варо́ты, -ро́т ед. нет; (глухие, крытые сверху) бра́ма, -мы ж.; (простые деревенские — ещё) ве́сніцы, -ніц ед. нет;

2. анат. варо́ты, -ро́т ед. нет;

3. спорт. варо́ты, -ро́т ед. нет;

футбо́льные воро́та футбо́льныя варо́ты;

◊

триумфа́льные воро́та трыумфа́льная бра́ма;

се́меро воро́т и все в огоро́д погов. сямёра варо́т і ўсе ў агаро́д;

от воро́т поворо́т погов. ад варо́т паваро́т.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

толка́ть несов.

1. шту́рхаць; пхаць, пхнуць;

толка́ть кого́-л. ло́ктем шту́рхаць каго́-не́будзь ло́кцем;

толка́ть пе́ред собо́й та́чку пхаць (пхнуць) пе́рад сабо́й та́чку;

2. спорт. шту́рхаць;

толка́ть ядро́ шту́рхаць ядро́;

3. перен. (побуждать к чему-л.) заахво́чваць (да чаго-небудзь), наво́дзіць (на што-небудзь), падбіва́ць (на што-небудзь);

толка́ть на мысль наво́дзіць на ду́мку;

толка́ть на преступле́ние падбіва́ць на злачы́нства;

◊

толка́ть в про́пасть шту́рхаць у про́рву (бе́здань);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

проби́ть сов.

1. в разн. знач. прабі́ць, мног. папрабіва́ць;

проби́ть сте́ну прабі́ць сцяну́;

проби́ть доро́гу че́рез лес прабі́ць даро́гу праз лес;

часы́ про́били полови́ну пе́рвого гадзі́ннік прабі́ў пало́ву пе́ршай;

проби́ть штрафно́й спорт. прабі́ць штрафны́;

2. (проконопатить) спец. праканапа́ціць;

3. (исполниться) разг., уст. сту́кнуць;

◊

проби́ть себе́ доро́гу прабі́ць сабе́ даро́гу;

пу́шкой не пробьёшь гарма́тай не праб’е́ш;

час про́бил а) (наступило время) наста́ў час; б) (кончилось время кого-, чьё-л.) адышо́ў час;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

углово́й

1. мат., техн. вуглавы́;

углово́е ускоре́ние вуглаво́е паскарэ́нне;

углово́й ра́диус вуглавы́ ра́дыус;

2. (находящийся на углу) рагавы́;

углово́й дом рагавы́ дом;

углово́й магази́н рагавы́ магазі́н;

3. (находящийся в углу) ку́тні, куткавы́;

углова́я ко́мната ку́тні (куткавы́) пако́й;

углово́й стол ку́тні (куткавы́) стол;

4. (имеющий форму угла, согнутый под углом) вуглавы́;

углово́е желе́зо вуглаво́е жале́за;

углово́е соедине́ние вуглаво́е злучэ́нне;

углово́й замо́к плот. вуглавы́ замо́к;

5. спорт. вуглавы́;

углово́й уда́р вуглавы́ ўда́р.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ВЕРТАЛЁТ

(устарэлая назва гелікаптэр),

лятальны апарат з верт. узлётам і пасадкай, у якога пад’ёмная сіла і цяга гарыз. палёту ствараюцца лопасцямі нясучых вінтоў. Мае фюзеляж, вінтавыя агрэгаты, рухавік, шасі, органы кіравання, навігацыйныя прылады. Рух нясучым вінтам верталёта надаюць поршневыя або турбавальныя (турбавінтавыя) рухавікі (праз сістэму мех. трансмісіі), часам — непасрэдна рэактыўныя рухавікі. Бываюць аднавінтавыя (з рулявым вінтом), двухвінтавыя (сувосевыя, з падоўжным і папярочным размяшчэннем нясучых вінтоў), многавінтавыя і рэактыўныя. Скорасць верталёта да 355 км/гадз і больш, выш. палёту да 12,5 км, далёкасць да 3400 км, грузападымальнасць да 40 т. Выкарыстоўваюцца для пасажырскіх і грузавых перавозак, буд.-мантажных, геолагаразведачных і с.-г. работ, мед. абслугоўвання, тушэння пажараў і інш. Ваен. верталёты падзяляюцца на баявыя (для агнявой падтрымкі войск, процілодачныя, процітанк., трансп.-дэсантныя), баявога забеспячэння (разведвальныя, сувязныя, пастаноўшчыкі мінных загарод, запраўшчыкі і інш.), дапаможнага прызначэння (верталёты-краны, санітарныя і інш.).

Ідэю верталёта распрацаваў Леанарда да Вінчы ў 15 ст. Першы палёт (на выш. да 2 м) ажыццявіў на верталёце француз П.Карню ў 1907. У Расіі (Кіеў) першыя верталёты сканструяваў І.І.Сікорскі ў 1909, верталёт аднавінтавой схемы ўпершыню пабудаваў Б.М.Юр’еў у 1910—12, першы сав. серыйны верталёт — Мі-1 канструктара М.Л.Міля (1948). Вядучыя сав. канструктары: Міль, М.І.Камаў, А.С.Якаўлеў, І.П.Братухін. У 1950—90-я г. пабудаваны верталёты: трансп. двухматорны турбавінтавы Мі-6, верталёт вял. грузападымальнасці В-12 канструкцыі Міля (устанавіў шэраг сусв. рэкордаў), універсальны грузавы верталёт-кран з 2 газатурбіннымі рухавікамі Мі-10К (можа несці груз да 11 т), цяжкі трансп. верталёт для буд.-мантажных работ Мі-26 (падымае груз да 20 т), двухвінтавыя сувосевыя Ка-10, Ка-15, Ка-18, Ка-25, Ка-26, шматмэтавы з 2 газатурбіннымі рухавікамі Ка-32 (грузападымальнасцю 5 т), баявыя Ка-50 «Чорная акула» і мнагамэтавы, начны і ўсепагодны Ка-52 «Алігатар» (аб’ядноўвае якасці самапёта-штурмавіка і верталёта агнявой падтрымкі). Найбуйнейшыя вытворцы сучасных мадэляў грузавых, пасажырскіх і ваенных верталётаў — Расія і ЗША (у іх жа сканцэнтраваны вядучыя канструктарскія і навук.-тэхн. сілы па распрацоўцы верталётнай тэхнікі). Гл. таксама Авіяцыя, Верталётны спорт.

Літ.:

Вертолеты. Т. 1—2. М., 1966—67;

Изаксон А.М. Советское вертолетостроение. 2 изд. М., 1981.

т. 4, с. 106

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)