ухапі́цца сов.
1. ухвати́ться, схвати́ться;
у. за по́ручні — ухвати́ться (схвати́ться) за пери́ла;
2. перен. ухвати́ться;
у. за рабо́ту — ухвати́ться за рабо́ту;
у. за ду́мку — ухвати́ться за мысль;
◊ абе́дзвюма рука́мі ўхапі́цца — обе́ими рука́ми ухвати́ться;
калі́ то́пішся, то і за сало́мінку (бры́тву) ўхо́пішся — посл. утопа́ющий и за соло́минку хвата́ется
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
му́чыць несов.
1. му́чить, томи́ть; истяза́ть;
2. (о болезни, тяжёлой дороге и т.п.) изводи́ть, изла́мывать;
3. (о чувствах и т.п.) му́чить, томи́ть, волнова́ть, беспоко́ить;
яго́ му́чыла ду́мка пра лёс дзяце́й — его́ му́чила (волнова́ла, беспоко́ила) мысль о судьбе́ дете́й;
◊ го́ра м. ды жыць ву́чыць — посл. го́ре му́чит да жить у́чит
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
праляце́ць сов.
1. в разн. знач. пролете́ть; (о птице — ещё) пропорхну́ть;
п. у паве́тры — пролете́ть в во́здухе;
зіма́ ~це́ла — зима́ пролете́ла;
мала́нкай ~це́ла ду́мка — мо́лнией пролете́ла мысль;
2. пролете́ть, промча́ться; пронести́сь;
~це́ў кур’е́рскі по́езд — пролете́л курье́рский по́езд;
гады́ ~це́лі — года́ пролете́ли (промча́лись, пронесли́сь);
◊ чува́ць, як му́ха ~ці́ць — слы́шно, как му́ха пролети́т
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
чапля́цца несов.
1. цепля́ться, зацепля́ться;
ву́да ~ля́ецца за корч — у́дочка цепля́ется за коря́гу;
2. (за што) задева́ть (что);
ку́заў машы́ны чапля́ўся за галлё — ку́зов маши́ны задева́л ве́тви;
3. перен., разг. (стремиться воспользоваться чем-л.) цепля́ться;
ч. за ду́мку — цепля́ться за мысль;
4. перен., разг. цепля́ться, придира́ться, пристава́ть;
не ~ля́йся — не придира́йся, не пристава́й
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ло́жный
1. (неверный) няпра́вільны; (ошибочный) памылко́вы;
ло́жная мысль няпра́вільная (памылко́вая) ду́мка;
ло́жный шаг няпра́вільны крок;
2. (ненастоящий) несапра́ўдны;
ло́жные криста́ллы мин. несапра́ўдныя крышталі́;
ло́жный скорпио́н зоол. несапра́ўдны скарпіён;
ло́жное со́лнце метеор. несапра́ўднае со́нца;
3. (фальшивый) непраўдзі́вы, фальшы́вы; (притворный) прытво́рны; (лживый) ілжы́вы, (после гласных) лжы́вы, хлуслі́вы; (неоправданный) беспадста́ўны;
ло́жное обвине́ние непраўдзі́вае абвінава́чанне;
◊
ло́жная скро́мность беспадста́ўная сці́пласць;
ло́жный стыд беспадста́ўны со́рам.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ЗАХОДНЕРУСІ́ЗМ,
кірунак грамадска-паліт. думкі ў 19 — пач. 20 ст. Быў пашыраны сярод гар. насельніцтва (інтэлігенцыя, дзярж. служачыя, правасл. духавенства і інш.), пераважна на У Беларусі. Прадстаўнікі кансерватыўнага кірунку З. (К.Гаворскі) лічылі этнічныя асаблівасці беларусаў вынікам польска-каталіцкага ўплыву, які перашкаджаў аднаўленню «спрадвечна-рускага характару краю». Прыхільнікі ліберальна-памяркоўнага кірунку З. (М.Каяловіч, А.Пшчолка) прызнавалі гісторыка-этнічную адметнасць Беларусі, але адмаўлялі магчымасць яе нац.-культ. і дзярж. самавызначэння. За беларусамі прызнавалася толькі права на этнаграфічнае развіццё — на «мясцовы дыялект, на народную песню, і, наогул, на вясковы быт». Найб. сістэматызаванае абгрунтаванне З. атрымаў у працах М. Каяловіча «Лекцыі па гісторыі Заходняй Расіі» (1864), «Гісторыя рускай самасвядомасці» (1884). Арыентацыі на З. ў пытаннях нац.-культ. развіцця Беларусі, неабходнасці яе «больш цеснага яднання з астатняй Руссю» прытрымліваліся Л. і І.Саланевічы, І.Бажэлка, Л.Паеўскі, часткова А.Сапуноў, Я.Карскі, Е.Раманаў і інш. Праваднікамі З. былі час. «Вестник Западной России», газеты «День», «Минское русское слово» (1912—13) і інш. Ідэалогія З. была пакладзена ў аснову практычнай дзейнасці такіх грамадскіх аб’яднанняў, як «Селянін», «Беларускае таварыства», «Саюз беларускай дэмакратыі», «Беларускі народны камітэт», «Рускае ўскраіннае таварыства» і інш., а таксама мясц. арг-цый «Саюза рускага народа» і «Саюза 17 кастрычніка», дзейнасць якіх была накіравана супраць бел. нац.-вызв. руху. У сваіх друкаваных органах — час. «Крестьянин», газеты «Окраины России» (1906—12), Масква, «Белорусский вестник» — яны імкнуліся паказаць неаддзельнасць гісторыка-культ. лёсу Беларусі ад лёсу Расіі.
Літ.:
Цьвікевіч А «Западно-руссизм». Нарысы з гісторыі грамадзскай мысьлі на Беларусі ў XIX і пач. XX в. 2 выд. Мн., 1993;
Самбук С.М. Общественно-политическая мысль Белоруссии во второй половине XIX в. Мн., 1976.
т. 7, с. 14
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ухапі́ць сов.
1. ухвати́ть, схвати́ть;
у. за рука́ў — ухвати́ть за рука́в;
2. разг. (захватить в своё пользование) ухвати́ть; урва́ть;
3. перен. улови́ть, ухвати́ть;
мы адра́зу ж ~пі́лі яго́ ду́мку — мы сра́зу же улови́ли (ухвати́ли) его́ мысль;
4. разг. (наскоро съесть чего-л.) перехвати́ть;
5. разг. упра́виться, успе́ть;
рабо́ты шмат, за дзень не ўхо́піш — рабо́ты мно́го, за день не упра́вишься
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
злаві́ць сов.
1. в разн. знач. пойма́ть; (схватить на лету или настичь в движении — ещё) слови́ть; (задержать кого-л. — ещё) накры́ть;
з. мяч — пойма́ть (слови́ть) мяч;
з. на ме́сцы злачы́нства — пойма́ть (накры́ть) на ме́сте преступле́ния;
з. пту́шку — пойма́ть пти́цу;
з. гукаву́ю хва́лю — пойма́ть звукову́ю волну́;
з. радыёхва́лю — пойма́ть радиоволну́;
2. перен., разг. (уличить, изобличить) пойма́ть; излови́ть;
з. на хлусні́ — пойма́ть (излови́ть) на вранье́;
3. (восприять, постигнуть) улови́ть; (мысль — ещё) схвати́ть;
ён ~ві́ў не́шта нядо́брае ў яе́ то́не — он улови́л что́-то нехоро́шее в её то́не;
з. ду́мку — улови́ть (схвати́ть) мысль;
◊ з. на ву́ду — пойма́ть на у́дочку;
сло́ва не верабе́й, вы́леціць — не зло́віш — посл. сло́во не воробе́й, вы́летит — не пойма́ешь;
за двума́ зайца́мі паго́нішся, ніво́днага не зло́віш — посл. за двумя́ за́йцами пого́нишься, ни одного́ не пойма́ешь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
учапі́цца сов.
1. ухвати́ться, уцепи́ться;
у. рука́мі за куст — ухвати́ться (уцепи́ться) рука́ми за куст;
2. (цепко схватиться за что-л.) вцепи́ться;
у. адзі́н аднаму́ ў валасы́ — вцепи́ться друг дру́гу в во́лосы;
3. зацепи́ться;
лёска ўчапі́лася — ле́ска зацепи́лась;
4. (о телеге и т.п.) заде́ть; застря́ть;
5. увяза́ться;
ён за мной ~пі́ўся — он за мной увяза́лся;
6. перен. ухвати́ться;
у. за ду́мку — ухвати́ться за мысль
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
поверга́ть несов.
1. уст. (валить) зва́льваць, валі́ць; (бросать) кі́даць; (класть) кла́сці; (свергать) звярга́ць, зрына́ць;
2. перен. (побеждать) перамага́ць, адо́льваць;
3. перен. (приводить в тяжёлое состояние) прыво́дзіць (у ця́жкі стан); (бросать) кі́даць; (нагонять) наганя́ць (што); (погружать) аго́ртваць (чым);
эта мысль поверга́ет её в отча́яние гэ́та ду́мка прыво́дзіць (кі́дае) яе́ ў ро́спач;
поверга́ть в скорбь прыво́дзіць у сму́так, засмуча́ць;
◊
поверга́ть к стопа́м уст. кла́сці (кі́даць) да ног;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)