бел. памінальная страва. Пяклі з прэснага мучнога цеста ў форме галушкі (звычайна тры). Кожны, хто прысутнічаў на памінках, адломліваў па кавалачку (адсюль праклён: «Каб па табе гарачыкі напяклі»). Елі з сытою, цёртым макам. Вядома на Усх. Палессі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
«ЛА́СТАЎЧЫНЫ ГНЁЗДЫ»,
гнёзды некаторых відаў саланган — птушак падатр.стрыжоў, падобныя да ластаўчыных (адсюль назва). Пабудаваны з выдзяленняў пад’язычных слінных залоз. Саланганы прымацоўваюць іх пад столлю ў глыбіні высокіх пячор і гротаў. У некат. краінах Паўд.-Усх. Азіі «Л.г.» — далікатэс.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ По́ртачка ’зрэбны, палатняны ніз у кашулі’ (баран., ваўк., Сл. ПЗБ), тартынка ’прарэх у сарочцы’ (бабр., КЭС). Звязана з назвай тканіны порт (гл.) і матывывана значэннем ’кроіць, разразаць’, адсюль значэнне ’прарэх’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Туды́ліча ‘ў той старане’ (Сл. рэг. лекс.). Да туды́ (гл.), ускладненага часціцай ‑лі‑ (гл. ль), параўн. адсю́ліка, адсю́ль ‘з гэтага месца’ (Касп.), і часціцай ‑ча, варыянт ‑чы (параўн. тутачы, гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Будзі́ць (БРС, Касп., Бяльк.). Рус.буди́ть, укр.буди́ти, польск.budzić, чэш.buditi, ст.-слав.боудити, балг.бу́дя, серб.-харв.бу́дити і г. д. Прасл.*buditi *budi̯ǫ — каузатыўная форма да *bъděti. І.‑е. *bheu̯dh‑ ’назіраць, сачыць, заўважаць, не спаць і г. д.’ дае наступныя аблаутныя ўтварэнні: 1) *bheu̯dh‑; адсюльслав.*blʼud‑ (< *bi̯ud‑): *blʼusti *blʼudǫ — бел.блюсць (Нас., Бяльк.), блюдкі, блюдо́к ’ашчадны’ (Нас.), рус.блюсти́, ст.-слав.блюсти блюдѫ, ст.-серб.-харв.бљусти, параўн. ст.-інд.bṓdhati ’прачынаецца, заўважае’, грэч.πεύθομαι ’пазнаю, не сплю’; 2) *bhou̯dh‑; адсюльслав.*buditi *budi̯ǫ; 3) *bhudh‑; адсюльслав.*bъdeti *bъdi̯ǫ — рус.бдеть, чэш.bdíti, ст.-слав.бъдѣти, балг.бдя і слав.*bъdrъ ’бадзёры, жвавы’ (бел.бадзёры, бо́дзер, рус.бо́дрый, укр.бо́дрий, ст.-слав.бъдръ і г. д.). Фасмер, 1, 178, 184, 230; Бернекер, 64, 96, 105; Траўтман, 32.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Па́хат ’араты’ (круп., Сл. ПЗБ). Да паха́ць (гл.). Беларускае. Другаснае (не праславянскае) аддзеяслоўнае ўтварэнне з суфіксам ‑tъ, як у слове ⁺здзіт ’муляр, будаўнік’ (адсюль назва вёскі Здзітава ў Драгічынскім р‑не).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
hier
adv тут
~ und da — дзе-нідзе́
von ~ an — адсю́ль
~ behálten* — пакіда́ць пры сабе́, не адпуска́ць ад сябе́
~ bléiben* — застава́цца тут
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Біржа́к ’той, хто займаецца лёгкім возніцтвам’ (Шат.). Параўн. рус.биржа́к ’тс’, биржо́вщик, би́ржешник. Ад би́ржа1 (гл. Даль). Адсюль пераносна біржа́к ’высокі, сухарлявы чалавек’ (Бяльк.), ад якога ўтворана бі́ржа ’худая, высокая’ (Бяльк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вары́ха́ць ’разгойдваць, хістаць’ (Гарэц.). Адсюль выклічнік вары́х!Рус.дыял.ворыха́ть ’кідаць’, воры́хнуться ’шавяльнуцца, упасці’. Бясспрэчна, экспрэсіўнае ўтварэнне да варушы́ць (гл.). Параўн. яшчэ рус.ворюха́ть ’гайдаць’. У рус. мове, можа, уплыў дзеяслова колыха́ть.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГА́ЛАВЫЯ КЛЯШЧЫ́,
чатырохногія кляшчы (Eriophydae або Tetrapodili), падсямейства кляшчоў атр. акарыформных. Больш за 1500 відаў. Пашыраны ўсюды. Жывуць на раслінах, высмоктваюць змесціва іх клетак, многія ўтвараюць галы (адсюль першая назва). На Беларусі вядомы: грушавы (Eriophyes piri), парэчкавы пупышкавы (Eriophyes ribis), альховы (Eriophyes laevis), ясянёвы (Eriophyes fraxinivorus), хваёвы (Eriophyes pini) і інш. кляшчы.
Даўж. 0,1—0,6 мм, цела чэрвепадобнае, малочна-белае, залаціста-жоўтае, белаватае, саламяна-жоўтае. 4 пяцічленікавыя нагі (адсюль другая назва). Ротавыя органы сысучыя. Органаў дыхання і вачэй няма. Кладуць яйцы, з якіх развіваюцца лічынкі. Шкодзяць пладовым дрэвам, палявым і агародным культурам, лесу. Некаторыя віды — пераносчыкі ўзбуджальнікаў вірусных хвароб раслін. Знішчаюць галавых кляшчэй акарыцыдамі.