мёртвы, ‑ая, ‑ае.
1. Той, які памёр; нежывы. Па дарогах валяліся разбітыя машыны, мёртвыя і параненыя фашысты. Якімовіч. Пасярод сцежкі ляжаў мёртвы алень, а над ім стаяла вялікая рысь. В. Вольскі. // у знач. наз. мёртвы, ‑ага, м.; мёртвая, ‑ай, ж. Мярцвяк, нябожчык. Засмужац нахіліўся да мёртвага, скрыжаваў яго рукі на грудзях. Мележ. // Засохлы, завялы (пра расліны). Мёртвыя лісты.
2. Такі, як у памёршага; нерухомы, бледны. Мёртвы твар. ▪ Каменныя львы з гладкай плошчы тэрасы паглядалі .. мёртвымі задуменнымі вачыма. Бядуля. Зачэпа слухаў усіх, усміхаўся сваёй мёртвай усмешкай. Асіпенка. // перан. Бледны, бляклы; не яркі. Пас мёртвага святла ляжыць на канапе, на стале, ручніком спадае на падлогу. Мележ.
3. На якім няма нічога жывога; бясплодны, пустынны. Мёртвая пустыня. ▪ Калі ж варожыя палкі Прыйшлі таптаць маю радзіму, Іх ахінуў ты ў саван дыму І кінуў мёртвыя пяскі На іх бясслаўныя магілы. Танк. // На якім спыніўся, замёр рух; апусцелы. Шаша была мёртвай. Асіпенка. Мёртвай стала .. [Сымонава] хата, і ён хадзіў па ёй адзін, як прывід. Чарнышэвіч. // перан. Які не выкарыстоўваецца, якога нельга выкарыстаць. Мёртвыя груды металу. ▪ Абкураныя, мёртвыя калоды вулляў стаялі, як магільныя помнікі, у спаленым садзе. Самуйлёнак.
4. перан. Пазбаўлены жыццёвасці; неактуальны. Мёртвая кніжнасць. Мёртвыя вобразы.
5. Пазбаўлены гукаў, нямы. Ды гэты лес, хоць ён і немы, Але скрозь ціш халоднай дрэмы, Скрозь гэты мёртвы сон зімовы Вядзе з Міхалам казкі-мовы. Колас. Ціхая і мёртвая асенняя ноч. Бядуля. // Поўны, абсалютны (пра цішыню, спакой, маўчанне). У пакоі была мёртвая цішыня. Лынькоў.
•••
Мёртвая гадзіна гл. гадзіна.
Мёртвая зона (спец.) гл. зона.
Мёртвая мова гл. мова.
Мёртвая прастора гл. прастора.
Мёртвая прырода гл. прырода.
Мёртвая пятля гл. пятля.
Мёртвы вузел гл. вузел.
Мёртвы інвентар гл. інвентар.
Мёртвы пункт (спец.) гл. пункт.
Мёртвы сезон гл. сезон.
Мёртвы штыль гл. штыль.
Мёртвы якар гл. якар.
Ляжаць мёртвым грузам гл. ляжаць.
Мёртвая вада гл. вада.
Мёртвая хватка гл. хватка.
Мёртвы капітал гл. капітал.
Мёртвыя душы гл. душа.
Ні жывы ні мёртвы гл. жывы.
Піць мёртвую гл. піць.
Спаць мёртвым сном гл. спаць.
Як мёртваму прыпарка (паможа) гл. прыпарка.