адзі́н, аднаго́, м.; адна́, адно́й (аднае́), ж.; адно́, аднаго́, н.; адны́, -ы́х; ліч. кольк.
1. Лік.
А. плюс два.
2. Колькасць, якая абазначаецца лічбай
1.
А. метр.
Адна кніга.
Сем раз адмерай, адзін — адрэж (прыказка).
3. у знач. наз. адзі́н, аднаго́, м.; адна́, адно́й (аднае́), ж. Пра чалавека.
Сямёра аднаго не чакаюць (прыказка).
4. у знач. прым. Без іншых, асобна ад іншых, у адзіноце.
А. расце дуб на далёкім полі.
5. Пусты, пакінуты, адзінокі.
Хата праз колькі дзён застанецца адна без гаспадароў.
6. Тое, што ёсць, без наяўнасці чаго-н. другога.
Аб адной вадзе сыт не будзеш (прыказка).
7. у знач. прым. Ніхто іншы або нішто іншае, акрамя названага тут; у спалучэнні з выдзяляльна-абмежавальнай часц. «толькі»; ужыв. для выдзялення і ўзмацнення значэння таго слова, да якога адносіцца.
Адно толькі стажарышча чарнелася засохлымі галінамі.
Не спадабаўся балет адной ёй.
Ты ў нас адна, адна такая ў свеце.
8. у знач. наз. адно́, аднаго́, н.
Пра яго мы ведаем адно: ён быў студэнтам.
9. у знач. прым. Той самы, тоесны; аднолькавы; у спалучэнні са словамі «і той», «і тая», «і тое», «і тыя»; у знач. наз. адно́, аднаго́, н.
Стаяць на адным месцы.
А. і той чалавек.
Адна і тая песня.
Адно і тое пытанне.
Адны і тыя падзеі.
Гаворыць адно і тое.
10. у знач. прым. Суцэльны, непадзельны, адзіны; у знач. наз. адно́, аднаго́, н.
Галіны пераблытаны ў а. шалаш.
Што азначае сіла ўсяго народа, з’яднаная ў адно?
11. у знач. займ. З прыназоўнікам «з» ужыв. для выдзялення асобы, прадмета, з’явы і пад. або некалькіх асоб, прадметаў з якой-н. катэгорыі, асяроддзя, раду.
А. з прысутных параіў не спяшацца.
Здраднік — а. з шаснаццаці.
12. у знач. прым. У спалучэнні з «другі» ўжыв. пры пералічэнні, проціпастаўленні шэрагу прадметаў, з’яў, асоб; у знач. наз. адзі́н, аднаго́, м; адна́, адно́й (аднае́), ж.; адно́, аднаго́, н.; у знач. ліч. парадк. Першы з пералічаных прадметаў, з’яў, асоб і пад.
Праходзіць момант, а. і другі, праходзяць хвіліны.
А. чалавек — высокі, другі — зусім нізкі.
Гаварыць адно, а думаць другое.
Адно другому не замінае.
Адзін пень гарэў, а другі спіну грэў (прыказка).
13. у знач. прым. У спалучэнні з «другі» ўжыв. пры супастаўленні якіх-н. якасцей, уласцівасцей, дзеянняў і пад., якія, мяняючыся, робяць прадмет, асобу, з’яву і пад. іншымі.
Адна справа — паэзія, другая — проза.
14. у знач. неазнач. займ. Якісьці, нейкі.
А. багаты пан вельмі любіў слухаць казкі.
◊
Адзін другога варты (разм., неадабр.) — пра людзей, якія аднолькава маюць адмоўныя якасці.
Адзін за адным; адзін за другім — услед, паслядоўна, па чарзе.
Адзін канец (разм.) — усё роўна, няхай будзе так.
Адзін на адзін — без сведак.
Адзін пад адзін (адна пад адну, адно пад адно) (разм., адабр.) — усе роўныя па росце, па сіле.
Адзін перад адным (адна перад адной, адно перад адным) — не адстаючы, спаборнічаючы.
Адзін у адзін (адна ў адну, адно ў адно) (разм., адабр.) — адборныя, адной велічыні, якасці.
Адна нага тут, другая там (разм.) — вельмі хутка (збегаць і пад.).
Ні адзін — ніхто з усіх.
Усе да аднаго (разм.) — усе без выключэння.
Усе як адзін (разм.) — пагалоўна ўсе.
|| парадк. пе́ршы, -ая, -ае (да 1 знач.).