адзі́н, аднаго́, м.; адна́, адно́й (аднае́), ж.; адно́, аднаго́, н.; адны́, -ы́х; ліч. кольк.
1. Лік. А. плюс два.
2. Колькасць, якая абазначаецца лічбай
1. А. метр. Адна кніга. Сем раз адмерай, адзін — адрэж (прыказка).
3. у знач. наз. адзі́н, аднаго́, м.; адна́, адно́й (аднае́), ж. Пра чалавека. Сямёра аднаго не чакаюць (прыказка).
4. у знач. прым. Без іншых, асобна ад іншых, у адзіноце. А. расце дуб на далёкім полі.
5. Пусты, пакінуты, адзінокі. Хата праз колькі дзён застанецца адна без гаспадароў.
6. Тое, што ёсць, без наяўнасці чаго-н. другога. Аб адной вадзе сыт не будзеш (прыказка).
7. у знач. прым. Ніхто іншы або нішто іншае, акрамя названага тут; у спалучэнні з выдзяляльна-абмежавальнай часц. «толькі»; ужыв. для выдзялення і ўзмацнення значэння таго слова, да якога адносіцца. Адно толькі стажарышча чарнелася засохлымі галінамі. Не спадабаўся балет адной ёй. Ты ў нас адна, адна такая ў свеце.
8. у знач. наз. адно́, аднаго́, н. Пра яго мы ведаем адно: ён быў студэнтам.
9. у знач. прым. Той самы, тоесны; аднолькавы; у спалучэнні са словамі «і той», «і тая», «і тое», «і тыя»; у знач. наз. адно́, аднаго́, н. Стаяць на адным месцы. А. і той чалавек. Адна і тая песня. Адно і тое пытанне. Адны і тыя падзеі. Гаворыць адно і тое.
10. у знач. прым. Суцэльны, непадзельны, адзіны; у знач. наз. адно́, аднаго́, н. Галіны пераблытаны ў а. шалаш. Што азначае сіла ўсяго народа, з’яднаная ў адно?
11. у знач. займ. З прыназоўнікам «з» ужыв. для выдзялення асобы, прадмета, з’явы і пад. або некалькіх асоб, прадметаў з якой-н. катэгорыі, асяроддзя, раду. А. з прысутных параіў не спяшацца. Здраднік — а. з шаснаццаці.
12. у знач. прым. У спалучэнні з «другі» ўжыв. пры пералічэнні, проціпастаўленні шэрагу прадметаў, з’яў, асоб; у знач. наз. адзін, аднаго́, м; адна́, адно́й (аднае́), ж.; адно́, аднаго́, н.; у знач. ліч. парадк. Першы з пералічаных прадметаў, з’яў, асоб і пад. Праходзіць момант, а. і другі, праходзяць хвіліны. А. чалавек — высокі, другі — зусім нізкі. Гаварыць адно, а думаць другое. Адно другому не замінае. Адзін пень гарэў, а другі спіну грэў (прыказка).
13. у знач. прым. У спалучэнні з «другі» ўжыв. пры супастаўленні якіх-н. якасцей, уласцівасцей, дзеянняў і пад., якія, мяняючыся, робяць прадмет, асобу, з’яву і пад. іншымі. Адна справа — паэзія, другая — проза.
14. у знач. неазнач. займ. Якісьці, нейкі. А. багаты пан вельмі любіў слухаць казкі.
◊
Адзін другога варты (разм., неадабр.) — пра людзей, якія аднолькава маюць адмоўныя якасці.
Адзін за адным; адзін за другім — услед, паслядоўна, па чарзе.
Адзін канец (разм.) — усё роўна, няхай будзе так.
Адзін на адзін — без сведак.
Адзін пад адзін (адна пад адну, адно пад адно) (разм., адабр.) — усе роўныя па росце, па сіле.
Адзін перад адным (адна перад адной, адно перад адным) — не адстаючы, спаборнічаючы.
Адзін у адзін (адна ў адну, адно ў адно) (разм., адабр.) — адборныя, адной велічыні, якасці.
Адна нага тут, другая там (разм.) — вельмі хутка (збегаць і пад.).
Ні адзін — ніхто з усіх.
Усе да аднаго (разм.) — усе без выключэння.
Усе як адзін (разм.) — пагалоўна ўсе.
|| парадк. пе́ршы, -ая, -ае (да 1 знач.).