вока, , н.

  1. Орган зроку, а таксама сам зрок.

    • Левае в.
    • Блакітныя вочы.
    • Хвароба вачэй.
    • Вернае в.
    • Вочы загарэліся на што-н. (вельмі захацелася мець што-н.).
    • З завязанымі вачамі (неабачліва, нераздумваючы).
    • Падняць вочы (паглядзець уверх або знізу ўверх).
    • Рабіць вялікія вочы (здзіўляцца).
    • Ісці куды вочы глядзяць (ісці абы-куды, без пэўнай мэты).
    • Закрыць вочы каму (перан. прысутнічаць пры чыёй-н. смерці).
    • Паганае в. (у забабонах: позірк, які прыносіць няшчасце).
  2. перан., толькі адз. Здольнасць бачыць, набытая ў працэсе жыццёвага вопыту.

    • Бывалае в.
    • Звыклае в.
    • Гаспадарчае в.

  • Глядзець вачамі каго або чыімі на што — не мець уласнай думкі.

  • Кідацца ў вочы — прыцягваць увагу, быць асабліва прыметным.

  • Лезці ў вочы (разм. неадабр.) —

    1. старацца быць увесь час на віду, назойліва маячыць перад вачамі;
    2. быць асабліва прыметным.
  • Адвесці вочы каму (разм.) — адцягнуць увагу чыю-н. ад чаго-н.

  • Адкрыць вочы каму на каго-што — паказаць каго-н. у праўдзівым свеце.

  • Закрываць вочы на што — знарок не заўважаць чаго-н., пакідаць без увагі што-н.

  • Глядзець у вочы чаму (небяспецы, смерці і пад.) — быць блізкім да чаго-н.

  • Вочы б мае не бачылі (разм.) — пра што-н. непрыемнае, што не хочацца бачыць.

  • У вочы казаць (сказаць) — казаць (сказаць) адкрыта, прама.

  • Чортава вока (разм.) — вельмі глыбокае, бяздоннае месца на балоце.

  • Як вока схопіць або як вокам ахапіць (разм.) — колькі можна ўбачыць, як толькі далёка бачыць вока.

  • Як вокам маргнуць (разм.) — пра вельмі хуткае дзеянне.

  • У вочы не бачыў каго (разм.) — ніколі не бачыў каго-н.

  • За вочы (гаварыць) (разм.) — завочна, у адсутнасць.

  • На вока (разм.) — прыблізна, без дапамогі вымяральных сродкаў.

  • З вока на вока або вока на вока — сам-насам.

  • З п’яных вачэй (разм.) — у стане ап’янення.

  • Упасці (укінуцца) у вока (разм.) — запомніцца, спадабацца.

  • Адбіраць вочы — асляпляць (пра веснавое сонца).

  • Берагчы як зрэнку вока — пільна сачыць, уважліва ахоўваць што-н.

  • Вачэй не зводзіць з каго-чаго (разм.) — вельмі захапляцца кім-, чым-н.

  • Вачэй не паказваць (разм.) — пазбягаць сустрэчы.

  • Глянуць адным вокам (разм.) — няўважліва, хутка прачытаць што-н.

  • Мець вока на каго (разм.) — таіць злосць на каго-н.

  • Хоць вока выкалі (разм.) — пра начную цемнату.

  • Хоць пальцам у вока (разм.) — пра густую цемру.

|| памянш. вочка, і вачаняты, .

  • Строіць вочкі каму-н. (какетнічаць з кім-н.).

|| прым. вочны, .

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)