сіла, ✂, ж.

  1. Здольнасць жывых істот напружаннем мышцаў рабіць фізічныя рухі, дзеянні; таксама ўвогуле — фізічная або маральная магчымасць актыўна дзейнічаць.

    • Мець немалую сілу.
    • Страціць сілу.
    • Набрацца сіл.
    • Прыступіць да работы са свежымі сіламі.
    • Выбіцца з сіл.
    • Прымяніць сілу (фізічнае ўздзеянне).
    • Палітыка з пазіцыі сілы (аб агрэсіўнай тактыцы).

  2. Велічыня, якая з’яўляецца мерай механічнага ўзаемадзеяння цел (спец.); энергія, якая ўздзейнічае на матэрыю, цела, а таксама ступень інтэнсіўнасці, напружанасці гэтай энергіі.

    • С. зямнога прыцяжэння.
    • С. цяжару.
    • С. электрыннага току.

  3. звычайна мн. Матэрыяльная аснова, як крыніца энергіі, дзейнасці.

    • Сілы прыроды.
    • Творчыя сілы інтэлігенцыі.

  4. чаго. Здольнасць праяўлення якой-н. дзейнасці, стану, якая адрозніваецца пэўнай ступенню напружанасці, накіраванасці.

    • С. характару.
    • С. духу.

  5. Улада, магутнасць, уплыў.

    • Магутная і непераможная с. барацьбітоў за мір.

  6. Сутнасць, сэнс (разм.).

    • Уся с. ў тым, што чалавек гэты — майстар сваёй справы.

  7. Значэнне, дзейнасць, правамоцтва.

    • Закон уступае ў сілу з 1 студзеня.
    • С. закону.

  8. мн. Грамадская група, наогул людзі, якія вызначаюцца якімі-н. характэрнымі прыкметамі або накіраванасцю ў сваёй дзейнасці.

    • Дэмакратычныя сілы міру.
    • Лепшыя філарманічныя сілы.

  9. мн. Тое, што і войскі.

    • Сухапутныя сілы.
    • Узброеныя сілы краіны.

  10. Тв. скл.: сіламі. Пры дапамозе, з удзелам каго-н.

    • Сіламі аднавяскоўцаў адрамантавалі дарогу.

  11. Велізарная колькасць, мноства (разм.).

    • Гэты чалавек мае сілу дабра ўсякага.

    • Ад сілы (разм.) — самае большае.

    • З сілай — з вялікім уздымам, пачуццём (гаварыць, спяваць і пад.).

    • З усёй сілы або на ўсю (поўную) сілу або з усіх сіл — з найбольшым напружаннем; што ёсць моцы.

    • (Не) па сіле каму або (не) пад сілу каму — пра адпаведнасць (неадпаведнасць) магчымасцей каго-н. рабіць што-н.

    • (Не) у сілах — (не) магчы зрабіць што-н.

    • Нячыстая сіла (разм.) — чорт, д’ябал.

    • Па меры сіл — адпаведна з сіламі, з магчымасцямі.

    • У сіле (разм.) — 1) у стане фізічнага і духоўнага росквіту; 2) у разгары, у росквіце.

    • Усімі сіламі — прыкладваючы ўсё старанне, намаганні. Цераз сілу — звыш магчымасцей, жадання.

|| прым. сілавы, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)