рука назоўнік | жаночы род

  1. Верхняя канечнасць чалавека ад пляча да кончыкаў пальцаў, а таксама ад запясця да кончыкаў пальцаў.

    • Правая р.
    • Доўгія рукі.
    • Выпасці з рук.
    • Паціснуць руку каму-н. (у знак прывітання або ўдзячнасці).
    • Павітацца за руку (пра поціск рукі).
    • Рукі не падаваць каму-н. (у знак пагарды не абменьвацца рукапацісканнем).
    • Весці за руку (трымаючы за руку).
    • Узяцца (пабрацца) за рукі.
    • Пад рукі весці (падтрымліваючы з двух бакоў пад сагнутыя локці).
    • Пад руку ісці з кім-н. (апіраючыся на чыю-н. сагнутую ў локці руку).
    • На рукі ўзяць каго-н. (пасадзіць да сябе на калені ці, падняўшы, прытуліць да сябе; звычайна пра дзіця).
    • На руках трымаць каго-н. (узяўшы на рукі).
    • На руках насіць каго-н. (таксама пераноснае значэнне: надта песціць, балаваць; размоўнае).
    • Рукі апусціліся ў каго-н. (таксама пераноснае значэнне: прапала жаданне рабіць што-н., быць актыўным).
    • У рукі аддаць каму-н. (самому, асабіста).
    • На руку надзець.
    • Не па руцэ рукавіцы (вялікія або малыя).
    • Залатыя рукі ў каго-н. (умелыя; размоўнае).
    • Рукам волі не давай (не біся, прымі рукі; размоўнае).
    • З рук выпусціць (таксама пераноснае значэнне: упусціць што-н., не выкарыстаць што-н. выгаднае; размоўнае).
    • Рукі грэць на чым-н. (пераноснае значэнне: нажывацца несумленным спосабам; размоўнае неадабральнае).
    • Рукі прэч ад каго-, чаго-н.! (таксама пераноснае значэнне: патрабаванне не ўмешвацца ў чые-н. справы).
    • Р. не задрыжыць у каго-н. (таксама пераноснае значэнне: хопіць рашучасці зрабіць што-н. дрэннае).
    • За руку схапіць каго-н. (таксама пераноснае значэнне: злавіць на месцы злачынства; размоўнае).
    • Цвёрдая р. ў каго-н. (пераноснае значэнне: упэўнены ў сабе, строгі).
    • У руках у каго-н. (таксама пераноснае значэнне:
      • 1) маецца, ёсць. Доказ у руках у следчага;
      • 2) у поўным падначаленні, залежнасці. Уся група ў яе ў руках;
      • 3) злоўлены. Злачынец у руках у міліцыі).
    • У руках або ў сваіх руках трымаць, мець што-н. (таксама пераноснае значэнне: трымаць у сваёй уладзе, валодаючы чым-н.).
    • Уруках трымаць каго-н. (таксама пераноснае значэнне: у строгасці; размоўнае).
    • Руку прылажыць (таксама пераноснае значэнне: паставіць свой подпіс; устарэлае).
    • У рукі або ў свае рукі захапіць, узяць што-н. (таксама пераноснае значэнне: узяць сабе або пад свой кантроль, сваё кіраўніцтва).
    • У рукі ўзяць каго-н. (таксама пераноснае значэнне: зрабіць больш дысцыплінаваным, прымусіць падпарадкавацца; размоўнае).
    • У нашых (маіх, яго) руках (таксама пераноснае значэнне: у нашых магчымасцях, наша права; размоўнае).
    • Усё валіцца з рук (пераноснае значэнне: за што ні вазьміся, нічога не атрымліваецца, ні на што няма сіл; размоўнае).
    • У добрыя, дрэнныя, чужыя рукі аддаць, трапіць або ў добрых, дрэнных, чужых руках быць, знаходзіцца (пераноснае значэнне: да добрых, дрэнных, чужых людзей або ў добрых, дрэнных, чужых людзей; размоўнае).
    • У адны рукі прадаць, адпусціць (пераноснае значэнне: аднаму чалавеку; размоўнае).
    • У рукі само (сам) ідзе (пераноснае значэнне: аказваецца лёгка даступным, дасягальным; размоўнае).
    • У чатыры рукі іграць (іграць на раялі ўдваіх).
    • Голымі рукамі не возьмеш каго-н. (пераноснае значэнне: пра таго, хто хітры, выкрутлівы; размоўнае).
    • З рук у рукі перадаць каго-, што-н. (пераноснае значэнне: непасрэдна перадаць каму-н.).
    • З рук у рукі пераходзіць (пераноснае значэнне: пераходзіць у валоданне то да аднаго, то да другога папераменна).
    • Пад гарачую руку трапіць (у сярдзітую хвіліну, калі хто-н. раздражнёны, раззлаваны; размоўнае).
    • Пад руку папасці, трапіць (пераноснае значэнне:
      • 1) выпадкова трапіцца. Пад руку трапіла цікавая кніжка;
      • 2) тое, што і пад гарачую руку трапіць; размоўнае).
    • Пад рукой (таксама пераноснае значэнне: у непасрэднай блізкасці, так, што зручна карыстацца; размоўнае).
    • Пад руку гаварыць каму-н. (пераноснае значэнне: гаварыць, перашкаджаючы таму, хто заняты справай; размоўнае).
    • На руках біць або ўдарыць (таксама пераноснае значэнне: заключыць здзелку, дамовіцца; размоўнае).
    • Па руках даць каму-н. (таксама пераноснае значэнне: даць каму-н. пострах; размоўнае).
    • На руках памерці чыіх-н. або ў каго-н. (пераноснае значэнне: у прысутнасці таго, хто быў побач, блізка).
    • Падаць, працягнуць руку дапамогі (пераноснае значэнне: дапамагчы; высокае).
    • Падняць руку на каго-н. (пераноснае значэнне: намерыцца ўдарыць або забіць каго-н.).
    • Рукамі і нагамі адбівацца, адпіхвацца (таксама пераноснае значэнне: катэгарычна адмаўляцца; размоўнае).
    • З рукамі і нагамі (пераноснае значэнне:
      • 1) ахвотна, з прыемнасцю; размоўнае З рукамі і нагамі возьмуць такога працаўніка;
      • 2) увесь, цалкам. Выдаць сябе з рукамі і нагамі; размоўнае).
    • Рука ў руку ісці (узяўшыся за рукі; таксама пераноснае значэнне: дзейнічаць сумесна, дружна).
    • Рукой не. дастаць каго-н. (таксама пераноснае значэнне: пра таго, хто дасягнуў высокага становішча, а таксама пра таго, хто далёка; размоўнае).
    • Руку налажыць, накласці на што-н. (пераноснае значэнне: завалодаць чым-н.; размоўнае неадабральнае).
    • Р. не падымаецца ў каго на каго-, што-н. (пераноснае значэнне: не хапае смеласці, рашучасці зрабіць што-н.; размоўнае).
    • Рукі развязаць каму-н. (таксама пераноснае значэнне: даць магчымасць свабодна дзейнічаць; размоўнае).
    • Рукі атрэсці (пераноснае значэнне: катэгарычна адмовіцца ад каго-, чаго-н.; размоўнае).
    • Рукі свярбяць у каго-н. (таксама пераноснае значэнне:
      • 1) на каго, хочацца пабіцца; размоўнае;
      • 2) на што і з інфінітывам, хочацца заняцца якой-н. справай; размоўнае Рукі свярбяць на працу або працаваць).
    • Прайсці праз чые-н. рукі (пераноснае значэнне: быць прадметам чыёй-н. дзейнасці, уздзеяння, увагі).
    • Р. руку мые (прыказка пра тых, хто пакрывае дрэнныя ўчынкі адзін аднаго).
    • Чыстымі рукамі рабіць што-н. (таксама пераноснае значэнне: не крывячы душой, з чыстым сумленнем).

  2. пераноснае значэнне: Манера пісьма, почырк.

    • Увесь тэкст напісаны адной рукой.

  3. пераноснае значэнне: Старана, бок, напрамак (размоўнае).

    • Па правай руцэ цягнуўся лес (справа).

  4. пераноснае значэнне: Пра чалавека, які можа пасадзейнічаць, аказаць пратэкцыю (размоўнае).

    • Свая р. дзе-н. у каго-н.
    • Моцная р.

Фразеалагізмы:

  • Ад рукі напісаць — пяром, карандашом, у адрозненне ад машынапіснага, друкаванага тэксту.
  • Воля рук (кніжнае) — свабода дзеянняў.
  • Да рук прыбраць каго-што —
    • 1) прысвоіць або завалодаць, захапіць (размоўнае неадабральнае).
      • Прыбраць да рук чые-н. рэчы;
    • 2) поўнасцю падпарадкаваць сабе каго-н. (размоўнае).
  • З другіх (трэціх) рук (даведацца, атрымаць звесткі) — не непасрэдна ад каго-н.
  • З першых рук (даведацца, атрымаць звесткі) — з першакрыніцы, непасрэдна ад каго-н.
  • З рук вон (размоўнае) — вельмі дрэнна, нікуды не варта.
  • З рук збыць каго-што (размоўнае) — пазбавіцца ад каго-, чаго-н.
  • З рук сысці (размоўнае) — застацца беспакараным.
    • Правіннасць сышла з рук.
  • З чужых рук глядзець (размоўнае неадабральнае) — быць у залежнасці ад іншых.
  • На руках —
    • 1) быць, мецца ў наяўнасці.
      • Даведка на руках;
    • 2) у каго, на чыім-н. утрыманні, пад апекай каго-н.
      • У мяне на руках вялікая сям’я.
  • На рукі выдаць што каму — уручыць.
  • На руку каму што (размоўнае) — выгадна каму-н., супадае з чыімі-н. інтарэсамі.
  • На руку нячысты (размоўнае) — схільны да крадзяжу, махлярства.
  • На ўсе рукі майстар (размоўнае) — усё умее рабіць.
  • Не з рукі (размоўнае) —
    • 1) каму, пра нязручнае становішча рукі ў момант якога-н. занятку.
      • Пісаць лежачы — не з рукі;
    • 2) не варта, не падыходзіць.
  • Не пакладаючы рук (размоўнае) — старанна, не перастаючы.
  • Па руках пайсці (хадзіць) (размоўнае) — пераходзіць ад аднаго да другога.
  • Прасіць чыёй рукі — зрабіць каму-н. прапанову выйсці замуж за сябе.
  • Рукі не дайшлі (не даходзяць) да чаго (размоўнае) — не паспявае хто-н. зрабіць што-н. з-за вялікай колькасці іншых спраў.
  • Рукі не даходзяць навесці парадак у кладоўцы.
  • Рукой падаць (размоўнае) — вельмі блізка.
    • Да лесу рукой падаць.
  • Руку (і сэрца) прапанаваць каму (устарэлае) — тое, што і прасіць чыёй-н. рукі.
  • Сон у руку (размоўнае) — пра сон, які спраўдзіўся.
  • Трымаць руку чыю (устарэлае і размоўнае) — быць чыім-н. прыхільнікам; падтрымліваць каго-н. у чым-н.
  • Узяць сябе ў рукі — прымусіць сябе супакоіцца.
  • Як рукой зняло што (размоўнае) — поўнасцю прайшло (звычайна пра боль).

|| памяншальная форма: ручка.

  • За ручку вадзіць каго-н. (таксама пераноснае значэнне: залішне апекаваць, пазбаўляць магчымасці дзейнічаць самастойна; неадабральнае).

Да ручкі дайсці (дабіцца) (размоўнае) — да галечы ці да зусім бязвыхаднага становішча.

|| памяншальная форма: ручачка.

|| павелічальная форма: ручышча.

|| прыметнік: ручны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)