Verbum

не​¹ часціца

1. Служыць для выражэння адмоўя пры розных членах сказа.

   • Не заўважаць.
   • Жыць не аднаму.
   • Не магу не згадзіцца (г. зн. згаджаюся).

2. Служыць адмоўным адказам на пытанне.

   • Ты згодзен? Не, не згодзен.

3. Мае значэнне няпоўнага сказа пры адмоўных адказах на пытанні; тое, што і няма (у 2 знач.).

   • У вас ёсць білет ? — Не.

4. Ужыв. замест выказніка з адмоўем, а таксама замест словазлучэння або цэлага сказа з адмаўленнем ці проціпастаўленнем.

5. Надае значэнне няпэўнасці, няпоўнага адмаўлення, непаўнаты дзеяння ці стану.

   • Гора не гора.
   • Ці гаварыць гэта, ці не гаварыць.

6. У спалучэнні з часціца «ці» у пытальных сказах выражае мадальнае значэнне сцвярджэння або няпэўнасці, здагадкі.

   • Ці не лепш было б табе паехаць працаваць у вёску?

7. У спалучэнні з пытальнымі займеннікамі і прыслоўямі пры асаблівай інтанацыі вымаўлення надае сэнс станоўчага адказу.

   • Ці не сустрэў у горадзе знаёмых?
   • Чаму не?

8. У спалучэнні з дзеясловамі, якія канчаюцца на «-цца» і маюць прыстаўку «на-», надае значэнне немагчымасці закончыць дзеянне.

   • Не налюбуецца мастак роднымі краявідамі.

9. Уваходзіць у склад устойлівых словазлучэнняў: «далёка не», «не раўнуючы, як»; «амаль не»; «бадай не»; «не раз і не два»; «не вельмі каб» і пад.

10. Уваходзіць у склад словазлучэнняў, якія з’яўляюцца складанымі злучнікамі і злучальнымі словамі: «не то… не то», «не то што»; «не то… а»; «не толькі, …але (і)» і пад.