со́лнце в разн. знач. со́нца, -ца ср.;

восхо́д со́лнца усхо́д со́нца;

го́рное со́лнце спец. го́рнае со́нца;

загора́ть на со́лнце загара́ць на со́нцы;

до (восхо́да) со́лнца да со́нца;

◊

со́лнце пра́вды со́нца пра́ўды.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чвэрць, ‑і, ж.

1. Чацвёртая частка чаго‑н. цэлага. Па дарозе, якая цягнулася ад хутара Сяргея за чвэрць вярсты, палякі адыходзілі даўгоў, шэра-зямлістай істужкай. Нікановіч. Не болей чвэрці веку пражыў на свеце Лабановіч, а пабыць яму даводзілася шмат дзе. Колас. // Чацвёртая частка гадзіны (пятнаццаць мінут). Гадзіннік паказваў без чвэрці адзінаццаць. Новікаў.

2. Адзін з чатырох перыядаў, на якія ўмоўна падзяляецца навучальны год. Троек за чвэрць у Стасікавым дзённіку было толькі дзве. Навуменка.

3. Даўняя мера сыпкіх рэчываў, роўная 8 чацверыкам (каля 210 л). Прададзена чвэрць аўса.

4. Даўняя мера вадкасці, роўная чацвёртай частцы вядра (3,08 л); пасудзіна такой ёмістасці. // Пасуда такой ёмістасці з гарэлкай. Неяк Лявон паспрачаўся з мужчынамі на чвэрць гарэлкі. Асіпенка.

5. Старая мера даўжыні, роўная чацвёртай частцы аршына (17,775 см). Бяру аршын і правяраю сам. Дык што ж вы думалі? Ну й жулікі! Ну й чэрці! Недахапіла ў мяне там Ні больш, ні менш — тры чвэрці. Крапіва.

6. Старая мера зямлі, роўная 40 сажням у даўжыню і 30 у шырыню. Як бліжэйшыя сваякі, яны [Нічыпар і Лявон] арандавалі Гарасімаву паўвалоку па чвэрці кожны. Чарнышэвіч.

7. Спец. Мера музычнага часу, чацвёртая частка цэлай ноты.

8. Спец. Адна з чатырох фаз Месяца, вузкі серп Месяца ў першай ці апошняй фазе.

9. Спец. Паз прамавугольнага сячэння па канту дошкі для змацавання адной дошкі з другой. Выбіраць чвэрці.

•••

Тры чвэрці да смерці — пра слабага, хворага чалавека, якому мала засталося жыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ход, -а і -у, М хо́дзе і (на) хаду́, м.

1. -у, гл. хадзіць.

2. -у, М (на) хаду́. Рух, перамяшчэнне ў якім-н. напрамку.

Сядзець у вагоне па ходу цягніка.

Машына паскорыла х.

3. -у, М хо́дзе, перан. Развіццё, цячэнне чаго-н.

Х. заняткаў.

Х. падзей.

4. -у, М хо́дзе, мн. хо́ды, -аў. Перамяшчэнне рухомай часткі механізма ад аднаго крайняга становішча да другога, а таксама велічыня гэтага перамяшчэння.

Х. поршня.

Велічыня ходу прэса.

5. -у, М хо́дзе. Дзеянне, работа, якую выконвае машына, механізм.

Рабочы х. рухавіка.

6. -у, М (на) хаду́. Рабочая частка машыны, механізма (спец.).

Анкерны х. гадзінніка.

7. -у, М (на) хаду́. Тэхналагічны працэс; цыкл (спец.).

Домна на гарачым хаду.

8. -у, мн. хады́, -о́ў. У шахматах, картах і пад.: чарговае выступленне іграка.

Х. пешкі.

Х. козырам.

9. -у, М хо́дзе, мн. хады́, -о́ў, перан. Прыём, манеўр для дасягнення якой-н. мэты.

Дыпламатычны х.

Хітры х.

10. -а, М хо́дзе, мн. хады́, -о́ў. Месца, праз якое ўваходзяць куды-н., уваход.

Пакой з асобным ходам.

11. -а, М хо́дзе, мн. хады́, -о́ў. Месца, па якім ходзяць; шлях, пераход.

Падземны х.

12. -у, мн. хо́ды, -аў, перан. Магчымасць дасягнення чаго-н.

Трэба даваць х. маладым пісьменнікам.

○ Жалезны ход — ніжняя хадавая металічная частка воза або іншых якіх-н. транспартных сродкаў.

Малы ход — запаволены ход судна, а таксама каманда, якая перадаецца ў машыннае аддзяленне для змяншэння скорасці судна.

Поўны ход! — словы каманды: з гранічнай скорасцю.

◊

На хаду — мімаходам.

Па ходу справы — у залежнасці ад абставін.

Поўным ходам — інтэнсіўна, узмоцнена (ідзе, адбываецца што-н.).

Сваім ходам —

1) пехатой;

2) работай свайго матора.

|| прым. хадавы́, -а́я, -о́е (да 2, 4 і 6 знач.; спец.).

Дзве хадавыя гадзіны карабля.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

гон (род. го́ну) м.

1. (действие) гон;

2. охот. гон;

вы́значыць напра́мак го́ну — определи́ть направле́ние го́на;

3. спец. гон;

перы́яд го́ну лася́ — пери́од го́на ло́ся;

○ бабро́выя го́ны — уст. бобро́вые го́ны

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адмачы́ць сов.

1. отмочи́ть;

а. пла́стыр — отмочи́ть пла́стырь;

2. спец. (вымочить, пропитать влагой) отволо́жить;

а. ску́ру — отволо́жить ко́жу;

3. перен., прост. отмочи́ть;

ну і ~чы́ў шту́ку! — ну и отмочи́л шту́ку!

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

звяза́цца сов.

1. связа́ться;

з. па тэлефо́не — связа́ться по телефо́ну;

2. связа́ться; спу́таться;

чаго́ ты з ім ~за́ўся? — заче́м ты с ним связа́лся (спу́тался)?;

3. (упаковаться) увяза́ться;

4. спец. сча́литься

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

звя́звацца несов.

1. в разн. знач. свя́зываться;

2. свя́зываться; спу́тываться;

3. (упаковываться) увя́зываться;

4. спец. сча́ливаться;

1-4 см. звяза́цца;

5. страд. свя́зываться; вывя́зываться; состру́ниваться, струни́ться; сча́ливаться, спла́чиваться; см. звя́зваць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

падрэ́заць, -э́жу, -э́жаш, -э́жа; -э́ж; -э́заны; зак.

1. што. Зрэзаць, разрэзаць знізу.

П. сцябло.

2. што. Падкараціць, абразаючы.

П. валасы.

3. чаго. Нарэзаць дадаткова, яшчэ (разм.).

П. каўбасы.

4. каго (што). Тое, што і паддзець² (у 2 знач.; разм.).

П. дакладчыка.

|| незак. падраза́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і падрэ́зваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. падраза́нне, -я, н. (да 1—3 знач.), падрэ́званне, -я, н. (да 1—3 знач.), падрэ́зка, -і, ДМ -зцы, ж. (да 1—3 знач.) і падрэ́з, -у, м. (да 1 знач.; спец.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ланцу́г, -а́, мн. -і́, -о́ў, м.

1. Рад аднолькавых металічных звёнаў, паслядоўна злучаных адно з адным.

Л. якара.

2. перан. Суцэльны рад, сукупнасць чаго-н.

Л. людзей.

Горны л.

3. перан. Лінія байцоў, размешчаных на пэўнай адлегласці адзін ад аднаго.

Бегчы ланцугом (прысл.).

4. Устройства з шэрагу злучаных між сабой элементаў, якія ўтвараюць суцэльную лінію (спец.).

Электрычны л.

◊

Як з ланцуга сарваўся (разм.) — пра нястрыманага, злога чалавека.

|| памянш. ланцужо́к, -жка́, мн. -жкі́, -жко́ў, м. (да 1—3 знач.).

|| прым. ланцу́жны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Л. сабака.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

мары́ць, мару́, мо́рыш, мо́рыць; мо́раны; незак.

1. каго (што). Труціць, знішчаць.

М. прусакоў.

2. каго (што). Мучыць, мардаваць.

М. голадам.

3. перан., каго (што). Даводзіць да знямогі.

М. смешнымі апавяданнямі.

Сон морыць.

4. што. Трымаць драўніну ў вадзе, у спецыяльным растворы для надання ёй цёмнага колеру і моцнасці (спец.).

М. дуб.

|| зак. замары́ць, -мару́, -мо́рыш, -мо́рыць; -мо́раны (да 2 і 3 знач.), памары́ць, -мару́, -мо́рыш, -мо́рыць; -мо́раны (да 1, 2 і 4 знач.) і умары́ць, -мару́, -мо́рыш, -мо́рыць; -мо́раны (да 2 і 3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)