Verbum

паня́тлівы, ‑ая, ‑ае.

Тое, што і кемлівы. Дзядзька Анікей сказаў мне: — Ты хлопец панятлівы, праз які год з цябе выйдзе кравец лепшы за мяне. Сабаленка.

акы́ш, выкл.

Выкрык, якім адпуджваюць курэй, птушак. — Акыш! — раптам пачуўся ў сенцах грозны бас дзядзькі Антося. Брыль. — Акыш, каб цябе! — закрычаў дзед на жураўля. Разанаў.

адукава́ць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; зак., каго.

Даць каму‑н. адукацыю, выхаванне; навучыць. [Кузьма:] — Настачка, якая ты цяпер харошая! Адукаваць цябе, што гэта будзе за жонка! Колас.

суро́вець, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.

Рабіцца, станавіцца суровым, больш суровым. — Ды ўжо ж, — праз хвіліну суровее дзядзька. — Хіба ў аднаго ў цябе не вярнуўся?.. Сачанка.

хітрэ́нны, ‑ая, ‑ае.

Вельмі хітры. [Драч:] А бабачка нішто сабе... гладкая... Нашым дзеўкам да цябе... Куды ім... Падабаешся... [Нінель:] І ты — мне. [Драч:] Ну і хітрэнная, халера! Губарэвіч.

ты, цябе́, табе́, цябе́, табо́ю, аб табе́; мн. вы; займ. асаб. 2 ас. адз.

1. Ужываецца пры звароце да блізка знаёмай асобы або пры грубым, фамільярным звароце. Так навек адляцела Любата ў неспадзеў[кі], — Ты мяне больш не стрэла, Я цябе больш не стрэў. Купала. З пагрозай чужынцу прамовіў казах: — Табе не вярнуцца Ніколі з вайны, І выдзеўбуць вочы табе груганы. Броўка. / Пры рытарычным звароце да каго‑, чаго‑н. Мой родны кут, як ты мне мілы!.. Забыць цябе не маю сілы! Колас.

2. Разм. Выкарыстоўваецца для абагульненага абазначэння чалавека наогул. Калі ты курэц, то насі люльку і тытунец. Прыказка.

3. Д табе́ у знач. часціцы. Разм. Выкарыстоўваецца для выказвання прыкрасці, расчаравання, пагрозы і пад. — Я [табе] пакуру! — з халодным спакоем устрапянуўся гаспадар. Чорны. Гэта табе толькі пачынка, а будзе цэлая аўчынка. Прыказка.

4. У спалучэнні з выклічнікамі ўжываецца для ўзмацнення экспрэсіўнасці выказвання. — Ах ты, ёл[у]пень стары! — Баба Дзеда лае! Крапіва.

•••

А што ты думаеш — а чаму б і не зрабіць. [Міколка:] — Знаеш што, дзед? Давай каршуна падстрэлім! — А што ты думаеш? Пеканём! Лынькоў.

Бачыш ты! гл. бачыць.

Бог з табою! гл. бог.

Бог (чорт, пярун, ліха, халера) цябе ведае гл. бог.

Вось табе! гл. вось ​².

Вось табе і... гл. вось ​².

Вось табе і на! Вось табе і раз! Вось табе і маеш! гл. вось ​².

Дзе ты бачыў гл. бачыць.

Дзе цябе бог носіць? гл. бог.

Дзе цябе чорт носіць (чэрці носяць)? гл. чорт.

Дулю табе пад нос гл. дуля.

Каб на цябе ліха гл. ліха ​¹.

Каб табе зарвала гл. зарваць.

Каб табе пуста было гл. быць.

Каб ты лопнуў (лопнула) гл. лопнуць ​¹.

Каб ты спруцянеў гл. спруцянець.

На табе! гл. на ​².

На ты з кім — (быць) у такіх адносінах, калі ў звароце адзін да аднаго гавораць «ты».

Не ты першы, не ты апошні гл. першы.

Няхай цябе качкі (стопчуць) гл. качка.

Соль табе ў вочы гл. соль.

Ух ты! — выкарыстоўваецца пры выказванні, афарбаваным якім‑н. пачуццём (здзіўлення, захаплення і пад.).

Хто цябе ведае гл. хто.

Чорт (кадук) з табой гл. чорт.

Што ты там (тут) забыў? — тое, што і што я там (тут) забыў? (гл. я).

паўклада́цца, ‑аецца; ‑аемся, ‑аецеся, ‑аюцца; зак.

Укласціся — пра ўсіх, многіх. [Якім:] Заўтра вечарам, як толькі ўсе паўкладаюцца, — я ўжо ў садзе пад акном буду цябе чакаць. Купала.

ахарашы́цца, ‑рашуся, ‑рошышся, ‑рошыцца; зак.

Разм. Тое, што і абхарашыцца. Шпакі, паснедаўшы у полі, Пад скрып санлівы жураўля І перадражняць цябе ўволю, І ахарошацца здаля. Гаўрусёў.

кало́ддзе, ‑я, н., зб.

Калоды. — А я ж думала, што цябе ці ваўкі з’елі ці мядзведзі забілі, у мох зацягнулі, закапалі і калоддзем завярнулі! З нар.