Баб-. Аснова, ад якой, магчыма, утвораны назвы розных круглых і тоўстых прадметаў (гл. баба і бабка). Паходжанне асновы дакладна невядомае. Шмат якія даследчыкі лічаць, што bab‑ тая ж аснова, што і ў baba ’жанчына’, і ўжываецца метафарычна (’жанчына’ → ’круглы прадмет’). Параўн. асабліва Шулан, SSlav., 5, 153–165. Іншыя думаюць, што для абазначэння круглых прадметаў служыла асобай прасл. аснова bab‑ (|bob‑|bǫb‑). Гэту ідэю выказвае Попавіч, ЈФ, 19, 159–171 (параўн. яшчэ Мяркулава, Очерки, 36–37).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кры́сло ’аснова жорнаў, на якой рухаецца верхні камень’ (Тарнацкі, Studia). Гл. крэслаδ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бенефі́цый, ‑ю, м.
Адна з форм зямельнага ўладання ў эпоху феадалізму. Спачатку ўсім ім [дружыннікам] — любімцам каралі ў большасці дараваліся ўчасткі народнай зямлі, пазней яны аддаваліся ў карыстанне ў форме бенефіцыяў, спачатку ў большасці выпадкаў на ўвесь час жыцця караля, і такім чынам за кошт народа стваралася аснова новай знаці. Энгельс.
[Лац. beneficium — дабрадзейства.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скеле́т м.
1. анат. шкіле́т, -та м.;
2. (костяк) касця́к, -ка́ м.; (остов) карка́с, -са м.;
3. перен. (основа) касця́к, -ка́ м., асно́ва, -вы ж.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Марэйдаць ’замазваць, размалёўваць’ (Сл. Брэс.). Да мара́ць (гл.). Аснова пашырана экспрэсіўным суфіксам ‑эйд‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пёрх ’пазыў на кашаль’, ’перхата’ (Нас.). Аддзеяслоўны назоўнік, аснова якога — гукаперайманне, да перхаць^ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Распры́ндзіць (распрыньдзіць) ’разбухнуць’ (Касп.). Гл. апрындзіцца, прындзіцца, экспрэсіўная аснова якіх дапускае пэўную расплывістасць значэння.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
а́збука, -і, ДМ -буцы, ж.
1. Сукупнасць літар якой-н. пісьменнасці, размешчаных у пэўным парадку; алфавіт.
Беларуская а.
2. Вучэбны дапаможнік для пачатковага навучання грамаце; буквар.
3. перан. Асноўныя, прасцейшыя палажэнні якой-н. навукі, справы; аснова чаго-н.
А. навукі.
○
Азбука Морзэ — сістэма ўмоўных знакаў для перадачы літар праз тэлеграф.
Нотная азбука — сістэма нотных знакаў для перадачы музычных гукаў.
|| прым. а́збучны, -ая, -ае.
А. парадак.
◊
Азбучная ісціна — пра агульнавядомую, простую думку, ісціну.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сашча́ ’даска, аснова сахі’ (Касп.). Відаць, скарачэнне ад сашчэпа < сашчапіць (гл.) або непасрэдны дэрыват ад сашчапіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
канва́, ‑ы, ж.
1. Рэдкая сятчатая тканіна, баваўняная або льняная, якая служыць асновай пры вышыванні крыжам. Вучыла бабка Ягася.. [Алаізу] і рукадзеллю: вышываць крыжыкамі па канве. Арабей.
2. перан. Аснова чаго‑н. Сюжэтная канва рамана. □ Цягнецца канва жыцця бесперапынна, і ўсё новыя ўзоры з’яўляюцца на ёй. Пестрак.
•••
Храналагічная канва — пералік падзей, размешчаных у парадку храналагічнай паслядоўнасці.
[Фр. canevas.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)