ураджа́йнасць, ‑і, ж.
1. Здольнасць глебы, расліны і пад. даваць пэўны ўраджай. Павысіць ураджайнасць ільну. □ [Лясніцкі:] — Колькі трэба будзе працы прыкласці, каб вярнуць зямлі даваенную ўраджайнасць. Шамякін.
2. Узровень ураджаю з пэўнай плошчы пасеву. Падлічыць ураджайнасць бульбы з аднаго гектара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шалапу́цтва, ‑а, н.
Разм. Уласцівасць шалапутнага; паводзіны, учынкі шалапута. Ледзь-ледзь прымусіла скончыць дзесяць класаў. На працы доўга не заседжваецца, скача з месца на месца, выбірае, дзе менш угінацца трэба... Прычынай такога Ірчынага шалапуцтва Галя лічыла яе прыгажосць. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Варт, варта ’адпаведны, каштоўны, належны і да т. п.’ (Сцяшк. МГ); ’каштуе, заслугоўвае’ (Шат., Гарэц.); ’годны’ (Яруш., Булг.). У тым самым сэнсе ўжываецца і ва́рта ’належыць; трэба’ (КЭС, лаг.; БРС, Гарэц., Шпіл., Мядзв., Касп., Шат., Нас., Бяльк.). Укр. варт, ва́рто. З польск. warto, wart (nie wart). Параўн. ва́рты (Кюнэ, Poln., 113).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дылета́нт ’дылетант’ (БРС). Рус. дилета́нт, укр. дилета́нт. Для рус. крыніцай запазычання з’яўляецца ням. Dilettant або франц. dilettant ’тс’ (першакрыніца — італ. dilettante ’аматар’); так Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 121. Фасмер (1, 514)выводзіў рус. слова з ням. (< італ.) або прама з італ. Для бел. непасрэднай крыніцай трэба лічыць рус. слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кія́шнік 1 ’сцябло кукурузы, кукурузнік’ (ТСБМ, Янк. I, Мат. Гом., Ян.). Гл. кіях.
Кія́шнік 2 ’хатняя кветка’. У крыніцы (Мат. Гом., 232) даецца наступная ілюстрацыя: «Кіяшнік толькі так, для зелені, ніколі не цвіце». Таму трэба думаць, што ў даным выпадку гаворка ідзе аб нейкай расліне, а не кветцы. Гл. кіяшнік 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ману́ць 1 ’хлусіць’ (ганц., Жыв. сл. і Сл. Брэс.; Ян.). Да мані́ць (гл.).
Ману́ць 2 ’завабліваць’ (Ян.). Укр. ману́ти, рус. цэнтр., паўд. ману́ть ’тс’, ’падклікаць знакамі, рукамі, поглядам’, ’угаворваць паехаць, пайсці куды-небудзь’, ’цягнуць, выклікаць жаданне’. Да мані́ць (гл.).
Ману́ць 3 ’трапіць, папасці куды трэба’ (Бяльк.). Да мані́ць ’прыцягваць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́кіраваць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак., каго-што.
1. Надаць неабходны кірунак. Выкіраваць статак у бок лесу. Выкіраваць воз на дарогу. □ Няўдаліца Сцяпан і тут не выкіраваў як трэба — утулкаю кола зачапіў за .. шула. Мележ.
2. перан. Накіраваць на належны жыццёвы шлях.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́ручыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак., каго-што.
1. Памагчы выйсці з цяжкага становішча. Выручыць з бяды. □ [Салдат:] — Як ты мне дапамог! Не дапамог, а, можна сказаць, выручыў. Гамолка.
2. Утаргаваць. Вязуць усё, што трэба прадаць, каб выручыць сякую-такую капейчыну. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
агарадзі́ць, ‑раджу, ‑родзіш, ‑родзіць; зак.
1. Тое, што і абгарадзіць.
2. перан. Засцерагчы, абараніць, ахаваць ад каго‑, чаго‑н. Агарадзіць чалавецтва ад вайны. □ Падземная частка помпавай станцыі размесціцца ніжэй узроўню вады ў Дзвіне, яе трэба агарадзіць ад грунтавых вод. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адгэ́туль, прысл.
З гэтага месца; ад гэтага месца, адсюль, з гэтай мясцовасці. Што, дзед, да Праглай адгэтуль далёка? — спытаўся камбрыг. — Адгэтуль трэба пад сонца ісці. Брыль. [Лабановічу] стала цяпер ясным і зразумелым, чаму.. [Ядвіся] так рвалася адгэтуль хоць на колькі тыдняў... Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)