◎ Пу́халь ’пухліна’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Хутчэй за ўсё, адваротны дэрыват ад пухліна, характэрны для поўначы Беларусі прадуктыўны суфікс ‑іна ўспрымаецца як паказчык адзінкавасці (параўн. топаль > топьліна ’адно дрэва таполі’), экспрэсіўнасці (параўн. горла > гьрляціна, асудж.) ці адцягненага дзеяння (параўн. ругань > руганіна), (гл. Крыўко, Нар. словатв., 152–165) і можа быць адкінуты. Гл. таксама пухло, пухнуць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нары́ў, ‑рыва, м.
Гнойная пухліна на якой‑н. тканцы арганізма. Гнойны нарыў. Нарыў у горле. □ Нашы яшчэ спяць, толькі я ляжу, .. прыслухоўваючыся, як наспявае мой нарыў на руцэ, як ён пячэ і патузвае. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ендала́ ’вялікая нарасць або пухліна’ (ТСБМ); няясна. Магчыма, звязана з яндоўка, яндула (Яблонскіс). Параўн. яндоўка ’вялікі нос’. Аб балтыйскім паходжанні гэтай групы слоў гл. Лаўчутэ, 26.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жаўла́к, ‑а, м.
1. Зацвярдзенне, пухліна ў выглядзе гуза на целе чалавека, жывёлы. // Мускул, які выступае на шчоках пры сцісканні сківіц. Пад карычневай плямай маёравай шчакі ўсхадзіўся жаўлак, і здавалася: на шчацэ варушыцца мыш. Лынькоў.
2. Акруглены кусок мінералу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
палі́п, ‑а, м.
Спец.
1. Кішачнаполасцевая жывёліна з прысоскамі на адным канцы, якімі яна прымацоўваецца да нерухомага прадмета, і ротам на процілеглым канцы. Каралавы паліп.
2. Дабраякасная пухліна, звязаная ножкай са слізістай абалонкай, на якой яна размешчана. Паліпы ў носе.
[Грэч. polýpus, ад polý — многа і pus — нага.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
налі́ў, ‑ліву, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. наліваць — наліць.
2. Вынік такога дзеяння. Бутэлька з няпоўным налівам.
3. Набуханне ад прытоку сокаў (пра плады, верне і пад.). Перыяд наліву зерня. // Напоўненасць сокамі пладоў, зярнят. Ячмень сярэдняга наліву.
4. Спец. Пухліна на назе ў каня.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ра́кавы 1, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да рака 1. Ракавая клюшня. □ Прызнацца, і Міколка з бацькам .. да вялікай радасці дзеда баяўся лазіць і па ракавых пячорах. Лынькоў. // Прыгатаваны з ракаў. Ракавы суп.
ра́кавы 2, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да рака 2. Ракавая пухліна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кіла́ 1 ’грыжа’ (ТСБМ, Шат., Нас., Касп., Мядзв., Яруш., Бяльк., Сержп. Грам., Нік., Няч.). Укр. кила, рус. кила ’тс’, балг. кила ’пухліна’, серб.-харв. ки̏ла, славен. kíla ’тс’, польск. kiła, чэш. kyla, славац. kyla ’тс’. Прасл. kyla ’пухліна, нараст’ адпавядае літ. kū́la ’тс’. Балта-славянская інавацыя. Іншыя і.-е. паралелі ненадзейныя (Фасмер, 2, 232; ЕСУМ, 2, 432).
Кіла́ 2 ’хвароба крыжакветных раслін, пры якой на карэнні ўтвараюцца нарасці’ (ТС). Гл. кіла 1.
Кіла́ 3 ’проігрыш у картачнай або шахматнай гульні’ (Нас.). Да кіла 1. Параўн. надарвацца ва ўскосным значэнні.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зало́за, ‑ы, ж.
1. Орган, які выпрацоўвае неабходныя для арганізма рэчывы або выдаляе з арганізма шкодныя рэчывы. Слінная залоза. Потавыя залозы. Малочныя залозы. Залозы ўнутранай сакрэцыі.
2. Абл. Пухліна на шыі пад сківіцамі. І цяжка ёй. Яна ўздыхае, Ідзе, сябе перамагае, І горла ціснуць ёй залозы. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
насо́с 1, ‑у, м.
Спец. Балючая пухліна на небе ў жывёл.
насо́с 2, ‑а, м.
1. Тое, што і помпа 1.
2. Прылада, пры дапамозе якой напампоўваюць паветра ў шыны веласіпеда, аўтамабіля і пад. Чалавек трымаў на вентылі шланг насоса, а я зноў пачаў напампоўваць. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)