рыпу́чы, ‑ая, ‑ае.
Які рыпіць, скрыпіць. Рыпучыя вароты. Рыпучыя колы. □ Лейтэнант падаўся назад, усеўся на рыпучыя дошкі лаўкі. Лынькоў. Вачурка не ведаў, як аддзякаваць Сашку. І вось вырашыў пашыць яму рыпучыя боты. Гроднеў. // Рэзкі, непрыемны (пра голас, гук). Рыпучы голас. □ У школе было вядома — кожны дзень трэба рыхтаваць урокі, і хоць мачыха і перашкаджала сваёй рыпучай буркатнёю, дзяўчына ні разу не прыйшла ў школу, не падрыхтаваўшы іх. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэпеці́раваць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; незак.; каго-што.
1. і без дап. Праводзіць рэпетыцыю, развучваць, паўтараць ролю, п’есу і пад., рыхтуючыся да выступлення перад публікай. Узялі «Чайку».. Штовечар рэпеціравалі, хоць блізіліся экзамены. Шамякін. А Ольга Сцяпанаўна, якая працуе загадчыцай бібліятэкі, цэлы дзень спявае песні: яна ўдзельнічае ў самадзейнасці і рэпеціруе нават на кухні ля пліты. Бяганская.
2. Займаючыся з кім‑н. дадаткова, дапамагаць засвоіць неабходныя веды. Рэпеціраваць слабых вучняў.
[Ням. repetieren.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
струхле́ць, ‑ее; зак.
Стаць трухлявым, ператварыцца ў парахню; сатлець, згніць. [Дзядзька:] — А вось наша хата адно што ліпіць. Як скажуць у сяло пераносіць то хоць плач. Палавіну дакладу трэба, па самыя вокны ўсё струхлела. Дамашэвіч. Паркан за гады струхлеў, хістаўся ад ветру, і Платон узяўся ставіць новы. Ракітны. Залатыя паляны пачарнелі, апалае лісце струхлела і ўжо не шамацела пад нагамі. Хомчанка. // перан. Страціць жыццёвасць. Стары свет дашчэнту прагніў, струхлеў. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тапо́ля, ‑і; мн. тапо́лі, ‑яў; ж. і то́паль, ‑я і ‑ю; мн. то́палі, ‑яў; м.
1. ‑і, ж. і ‑я, м. Дрэва сямейства вярбовых. Пірамідальная таполя. □ Ціха пашумлівала .. лістамі маладая таполя. Кулакоўскі. Аднойчы .. [Лабановіч] заўважыў: летам у гарачы дзень падае снег! Гэта цвілі таполі і іх белы пух плаваў на ветры. Колас. Топаль, хоць і цвіце, насення не дае. «Беларусь».
2. ‑і, ж. і ‑ю, м.; толькі адз. Драўніна гэтага дрэва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ускаці́ць, ускачу, ускоціш, ускоціць; зак., каго-што.
Коцячы, падняць, закаціць куды‑н. А яны [Уля і Мікола] хоць і папамучацца, пакуль дрэва зваляць, затое, як ускоцяць кругляк — у санях капылы трашчаць! Паўлаў. — Але ж дзе я паспею? — пачала апраўдвацца разгубленая Галкоўская. — Вунь хлопец ляпае сякерай. — Усміхнулася. — Ужо на тосты вянок ускацілі па бервяну. Чыгрынаў. // З цяжкасцю ўсцягнуць, палажыць на што‑н. Надзя ўскаціла Слесарэнку на сані, паклала зручней, накрыла посцілкай, закідала сенам аўтамат. Бураўкін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кол кол, род. кала́ м.;
◊
ни кола́, ни двора́ погов. ні кала́, ні двара́;
хоть кол на голове́ теши́ хоць кол на галаве́ чашы́;
вбить (заби́ть) оси́новый кол убі́ць (забі́ць) асі́навы кол;
коло́м стоя́ть в го́рле кало́м стая́ць у го́рле;
сажа́ть, посади́ть на кол садзі́ць, пасадзі́ць на кол.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ады́стар ’сапраўдны’ (адыстар бацька) (Нас., БРС, Кольб., Бір. дыс., Гарэц.), азістар ’тс’ (палес., Вярэніч, вусн. паведамл.), адыхтар ’тс’ (Шат.). Паводле Насовіча, з лац. adinstar (Нас., 3). Існуе магчымасць іншай, хоць менш верагоднай версіі. Апрача адыстар (а гэтай форма старэйшая за адыхтар, бо сустракаецца на краях беларускай моўнай тэрыторыі ад Магілёўшчыны да Беласточчыны), у Прыпяцім Палессі (цэнтральная і заходняя частка) знаходзім азістар і зістар у тым жа дакладна значэнні. Да гэтай формы добра пасуе славен. zister ’сапраўдны’, якое не абавязкова зводзіць да za‑iste‑že. Параўн. яшчэ ст.-польск. ister, славац. isterny. Усе гэтыя лексемы ўзыходзяць да вельмі старажытных прыметнікаў на ‑r (гл. Мейе, Общеслав., 243) ад istъ ’сапраўдны’ (рус. истинный). Параўн. яшчэ ўсходнепалескае стотны бацька (< істотны сапраўдны’). Усе прыметнікі маюць значэнні сапраўдны’, ’таго ж рода’, асабліва адносна сына і бацькі. Тады адыстар < *ад‑іст‑ер (< od‑ist‑erъ). Копечны (пісьм. паведамл.) звязвае адыстар/адыхтар з славац. chťa/sťa ’як’ (< xъtěti).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́лежацца сов. вы́лежаться, отлежа́ться; (о недозрелых фруктах и т.п. — ещё) улежа́ться; (вдоволь полежать) належа́ться;
в. пасля́ ця́жкай хваро́бы — вы́лежаться (отлежа́ться) по́сле тяжёлой боле́зни;
лён ужо́ ~жаўся — лён уже́ вы́лежался (отлежа́лся);
гру́шы ~жаліся — гру́ши вы́лежались (отлежа́лись, улежа́лись);
хоць не спаў, але ~жаўся — хотя́ не спал, но належа́лся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
маха́ць несов.
1. маха́ть;
м. ху́сткай — маха́ть платко́м;
маха́й дзе́цям, каб бе́глі сюды́ — маши́ де́тям, что́бы бежа́ли сюда́;
2. (двигать из стороны в сторону чем-л.) маха́ть, кача́ть, мота́ть; болта́ть;
м. галаво́й — маха́ть (кача́ть, мота́ть) голово́й;
м. нага́мі — болта́ть нога́ми;
◊ хоць ма́халам маха́й — отбо́ю (отбо́я) нет
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
крыча́ць несов.
1. крича́ть; ора́ть; вопи́ть;
2. шуме́ть; галде́ть;
3. (на кого) крича́ть, руга́ть (кого), брани́ть (кого), прикри́кивать;
◊ кры́чма к. — о́чень си́льно крича́ть;
к. на ўсё го́рла — крича́ть во всё го́рло;
к. не́ма (не́мым го́ласам) — крича́ть благи́м ма́том; реве́ть белу́гой;
хоць гвалт (караву́л) крычы́ — хоть карау́л кричи́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)