праце́рці сов.

1. в разн. знач. протере́ть; (с целью очистить — ещё) вы́тереть;

п. папе́ру гу́мкай — протере́ть бума́гу рези́нкой;

п. акно́ — протере́ть (вы́тереть) окно́;

п. штаны́ — протере́ть штаны́;

п. на друшля́к — протере́ть на дуршла́г;

2. (нек-рое время — лён, пеньку) промя́ть;

◊ п. во́чы — протере́ть глаза́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пры́пяць ж., р. При́пять

прыпя́ць сов., разг.

1. повяза́ть (наскоро);

прыпя́ць фарту́х — повяза́ть фа́ртук;

2. привяза́ть;

прыпя́ць цяля́ на по́плаве — привяза́ть телёнка на лужа́йке;

3. (на короткое время или не полностью) задёрнуть (занавеску, штору и т.п.);

прыпя́ць акно́ — задёрнуть окно́ (занавеской, шторой и т.п.)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

службо́вы

1. в разн. знач. служе́бный;

с. час — служе́бное вре́мя;

гэ́та гіпо́тэза ма́е то́лькі ~вае значэ́нне — э́та гипо́теза име́ет то́лько служе́бное значе́ние;

~выя сло́вы — грам. служе́бные слова́;

2. должностно́й;

~вая асо́ба — должностно́е лицо́;

~вае даручэ́нне — должностно́е поруче́ние;

3. уст. прису́тственный;

с. дзень — прису́тственный день

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

тулі́ць несов.

1. прижима́ть; прислоня́ть;

жанчы́на тулі́ла да сябе́ дзіця́ — же́нщина прижима́ла к себе́ ребёнка;

т. галаву́ да паду́шкі — прислоня́ть го́лову к поду́шке;

2. ласка́ть, леле́ять;

3. перен. укрыва́ть;

белару́скія лясы́ тулі́лі ў час вайны́ наро́дных мсці́ўцаў — белору́сские леса́ укрыва́ли во вре́мя войны́ наро́дных мсти́телей

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

доста́ться сов.

1. даста́цца;

ему́ доста́лся фотоаппара́т яму́ даста́ўся фотаапара́т;

2. (выпасть на долю) вы́пасці; даста́цца;

така́я ему́ доста́лась у́часть така́я яму́ вы́пала до́ля;

3. безл., разг. (о наказании) папа́сці; (о неприятностях) хапі́ць;

ему́ доста́нется за опозда́ние яму́ пападзе́ за спазне́нне;

матро́сам доста́лось во вре́мя што́рма матро́сам хапі́ла ў час што́рму.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пагарэ́ць сов., в разн. знач. погоре́ть;

мно́гія вёскі ў час вайны́ ~рэ́лі — мно́гие дере́вни во вре́мя войны́ погоре́ли;

кве́ткі ў са́дзе ~рэ́лі — цветы́ в саду́ погоре́ли;

ля́мпа ~рэ́ла і пату́хла — ла́мпа погоре́ла и пога́сла;

здае́цца, я ~рэ́ў на гэ́тай спра́ве — ка́жется, я погоре́л на э́том де́ле

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

падзяля́цца несов.

1. в разн. знач. разделя́ться; дели́ться;

п. на ча́сткі — разделя́ться (дели́ться) на ча́сти;

пры абмеркава́нні ду́мкі ўвесь час ~ля́ліся — при обсужде́нии мне́ния всё вре́мя разделя́лись;

геаме́трыя ~ля́ецца на планіме́трыю і стэрэаме́трыю — геоме́трия разделя́ется (де́лится) на планиме́трию и стереоме́трию;

2. страд. разделя́ться; дели́ться; см. падзяля́ць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дарэ́мна нареч.

1. напра́сно, бесполе́зно, тще́тно, беспло́дно;

2. да́ром, беспла́тно;

1, 2 см. дарэ́мны;

◊ д. тра́ціць час — зря теря́ть вре́мя;

ну, гэ́та д.! — ну, э́то зря, напра́сно;

д. хлеб е́сці — зря хлеб есть;

по́рах д. тра́ціць — по́рох да́ром тра́тить;

д. не про́йдзе — (што, каму) да́ром не обойдётся (что, кому)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пасаджа́ць сов.

1. в разн. знач. (о многих, о многом) посажа́ть; (по местам — ещё) усади́ть, рассади́ть;

п. гасце́й — посажа́ть (усади́ть, рассади́ть) госте́й;

п. канарэ́ек у кле́тку — посажа́ть канаре́ек в кле́тку;

п. пірагі́ ў печ — посажа́ть пироги́ в печь;

2. (в тюрьму) посади́ть, пересажа́ть;

3. (нек-рое время) посажа́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Калі́наўка ’рыба краснапёрка, Scardinius crythrophtalamus’ (ц.-палес., Пал., Крыв.), калінка ’верхаводка. Albumus albumus’ (зах.-дзвін., Сап.). Рус. ненз. калиновка ’гусцяра, Blicca bjoerkna’; паралелі да калінка таксама ў рус. гаворках — пенз. ’верхаводка’, ’гусцяра’, варонеж. ’ялец, Leuciscus leiiciscus’. Апрача гэтых прыкладаў, звяртаюць па сябе увагу ўкр. каліннік ’рыба лінь, Tinea tinca’. балг. каленак, каленичи ’тс’, і, магчыма, польск. kaliniak (у Варшаўскім слоўніку); Карловіч не падае гэтага слова, статус няясны, хутчэй за ўсё гэта тое ж зах.-палес. (зах.-укр. каліннк, гл. спіс крыніц у Уеачовай. Этимология, 1971, 129–130). Фармальна слова суадносіцца з каліна, а паводдзе пекаторых крыніц такое супастаўленне падмацоўваецца і семантыкай. Параўн. у Усачовай, там жа, 173, адносна ўкр. каліняк: ’лінь, які нерасціцца падчас цвіцення калінм’. і СРНГ, 12, 356: калін., цвяр. калинак ’рыба Abramis brama; буйны лешч’: «Нерестится во время цвета калины». Не вельмі ясна, аднак, якое значэнне з гэтых лексем з’яўляецца зыходным, паколькі рыбы з ліку прыведзеных роднасныя і шмат якія слав. назвы з’яўляюцца для іх агульнымі (гл. падрабязней матэрыялы Усачовай, Этимология, 1971 і паст.). Балг. слова, БЕР (2, 164) супастаўляе з дыял. калмик ’від балотнай рыбы’, у якім — < ?- лічыцца страчаным (ненаціскная пазіцыя). Далей у якасці утваральнай асновы мяркуецца ст.-слав. калень, з матывацыяй ’рыба, якая жыве ў мутней вадзе, у балоцістым месцы’. Там жа і семантычныя паралелі: лайненик ’гнаявік (жук)’, ’рыба, якая жыве ў балоцістай, мутнай вадзе’; таксама звяртаецца ўвага на лац. тэрмін ііпса ў назве рыбы, які, паводле Младэнава, 228, паходзіць ад кельцкага слова і роднасны балг. тння ’ціна’. Для ўсх.-слав. тэрмінаў лічыць сувязь з kalina выпадковай нельга, паколькі намінацыі па такога тыну мадэлях з’яўляюцца звычайнымі, параўн. празрыстыя рус. дыял. колосовик ’буйны лешч, які нерасціцца ў перыяд калашэння жыта’, колосовица ’рыба рапушка, якую ловяць у чэрвені, калі каласіцца жыта’ коло- совка ’рыба верхаводка, якая нерасціцца ў перыяд калашэння жыта’ і інш. Для бел. калінаўка ’краснапёрка’, магчыма, яшчэ нельга выключыць пэўных «каляровых» асацыяцый, тымбольш, калі згадаць славянскі тэрмін kalina як назву каровы па масці (польск. kalina ’карова масці ярка-чырвонай’, укр. калино ’вол цёмна-чырвонай масці’). Няясна, аднак, ці суадносіцца гэты тэрмін з назвай дрэва (колер ягад), ці з kaliti ’распальваць’, параўн. рус. калина ’жар і да т. п.’ Не выключана, што ўкр. і балг. лексемы неабходна разглядаць асобна, тым больш, што лінь з шэрагу разглядаемых асобна рыб яўна выдзяляецца. Разам з тым, як ужо гаварылася, няма патрэбы сумнявацца ў вялікай імавернасці суаднясення ўсх.-слав. назваў рыбы і слав. kalina.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)