*Пахапі́ць, похопі́ць ’уздумаць, зразумець’ (ТС), чэш. pochopit, славац. pochopiť ’зразумець’, а яшчэ ў ст.-чэш. pochopiti першаснае значэнне ’схапіць’, — усе з прэфікса po‑ і chop‑, які перадае паняцце хуткага руху (параўн. ст.-польск. pochopny ’хуткі’, pochopiać ’схопліваць, пахапа́ць’, pochop ’цяга’, ’імпульс’, ’здольнасць, паняцце, зразуменне’), аналагічны з kap‑ у лац. capiō ’бяру’, літ. kàpt! ’раптоўна схапіць’ (Махэк₂, 203). Сюды ж паха́пны, похапны́ ’хуткі, руплівы ў працы’ (Нас., ТС), свісл. ’ёмкі для работы’ (Сцяшк. Сл.). Параўн. таксама хапа́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ухапі́ць, ухаплю́, ухо́піш, ухо́піць; ухо́плены; зак.
1. каго-што. Схапіць, узяць.
У. за хвост.
Стараецца ў. сабе пабольш.
2. перан., што. Хутка, адразу зразумець, улавіць.
Мы адразу ж ухапілі яго думку.
3. што і чаго. З’есці чаго-н. крыху або наспех (разм.).
У. некалькі лыжак супу.
4. што і чаго. Паспець зрабіць што-н., управіцца з чым-н. (разм.).
Работы многа, за дзень не ўхопіш.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пацягну́ць, -цягну́, -ця́гнеш, -ця́гне; -цягні́; -ця́гнуты; зак.
1. гл. цягнуць.
2. што. Пакрыць паверхню чаго-н. тонкім слоем якога-н. рэчыва або абшыць паверхню вопраткі якім-н. матэрыялам.
П. падлогу лакам.
П. кажух сукном.
3. Тое, што і заважыць.
Шчупак пацягнуў пяць кілаграмаў.
4. перан., што. Змагчы выканаць, зрабіць што-н. (разм.).
Ён гэтай работы не пацягне.
5. Пачаць цягнуць (у 1—9, 12—16 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
скараці́ць, -рачу́, -ро́ціш, -ро́ціць; -ро́чаны; зак.
1. што. Зрабіць кароткім або больш кароткім.
С. артыкул.
С. тэрмін адпачынку.
2. што. Зменшыць колькасна або па велічыні, у аб’ёме.
С. пасевы жыта.
С. расходы.
3. каго (што). Звольніць з работы, службы ў выніку скарачэння штату супрацоўнікаў (разм.).
○
Скараціць дроб — у матэматыцы: падзяліць лічнік і назоўнік на агульны дзельнік.
|| незак. скарача́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. скарачэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нара́д, -а, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.
1. Вуснае або пісьмовае распараджэнне на выкананне якой-н. работы; дакумент на выдачу або атрыманне чаго-н.
Атрымаць н.
Н. на лес.
Н. на машыну.
2. Якая-н. работа або заданне для ваеннаслужачых (спец.).
Знаходзіцца ў нарадзе.
Н. на кухню.
3. Група ваеннаслужачых, якія выконваюць такое заданне (спец.).
Гарнізонны н.
Н. міліцыі.
|| прым. нара́дны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прычы́на, -ы, мн. -ы, -чы́н, ж.
1. З’ява, якая выклікае, абумоўлівае ўзнікненне другой з’явы.
П. хваробы. П. звальнення з работы.
2. Падстава, зачэпка для якіх-н. дзеянняў.
Уважлівая п.
Смяяцца без прычыны.
Па той простай прычыне, што... (таму, што...).
◊
Без дай прычыны — беспадстаўна, ні з таго ні з сяго.
З прычыны чаго, у знач. прыназ. — у выніку чаго-н.
Не прыехаў з прычыны хваробы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ствары́ць, ствару́, ство́рыш, ство́рыць; ство́раны; зак.
1. каго-што. Зрабіць існуючым.
С. касмічныя караблі.
С. хімічную прамысловасць.
2. што. Сфарміраваць, арганізаваць.
С. фірму.
С. пры інстытуце падрыхтоўчыя курсы.
3. што. Забяспечыць што-н., зрабіць магчымым што-н.
С. умовы для нармальнай работы.
4. Напісаць, скласці; намаляваць моўнымі сродкамі.
С. добры падручнік.
С. жывы вобраз народа.
|| незак. ствара́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. стварэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вячо́ркі, ‑рак; адз. няма.
Зборы вясковай моладзі зімовымі або асеннімі вечарамі для сумеснай работы; забавы. Сходзіліся на вячоркі дзяўчаты з прасніцамі і калаўроткамі, а да іх далучаліся хлопцы. Колас. Сялом вясновым гарманіст Ідзе к дзяўчатам на вячоркі. Хадыка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нара́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Які робіцца па нараду (у 1 знач.). Нарадныя работы.
2. у знач. наз. нара́дная, ‑ай, ж. Памяшканне, дзе выдаюць, атрымліваюць нарады на работу. Мы сабраліся на трэцім паверсе шахтакіраўніцтва ў вялікай зале-нараднай. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падпрэ́гчыся, ‑прагуся, ‑пражэшся, ‑пражэцца; ‑пражомся, ‑пражацеся; пр. падпрогся, ‑прэглася і ‑праглася, ‑прэглася і ‑праглося; заг. падпражыся; зак.
Разм. Пачаць цягнуць што‑н., памагаючы каму‑н.; прыпрэгчыся. — Максім занудзіўся без работы, — жартавала Параска. — Можа хоча ў прывод падпрэгчыся. Грахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)