то́чкаI ж.
1. (метка, знак) кро́пка, -кі ж.;
то́чка с запято́й грам. кро́пка з ко́скай;
2. мат., техн. пункт, род. пу́нкта м.;
3. (место) пункт, род. пу́нкта м.;
исхо́дная то́чка зыхо́дны пункт;
4. (предел, граница) пункт, род. пу́нкта м.;
то́чка замерза́ния пункт замярза́ння;
то́чка кипе́ния пункт кіпе́ння;
то́чка отсчёта пункт адлі́ку;
◊
то́чка в то́чку кро́пка ў кро́пку;
то́чка зре́ния пункт по́гляду (гле́джання);
в (са́мую) то́чку у са́мы раз;
до то́чки (дойти́, довести́ и т. п.) да кра́ю, дарэ́шты (дайсці́, даве́сці і да т. п.);
ста́вить (поста́вить) то́чку ста́віць (паста́віць) кро́пку;
ста́вить (поста́вить) то́чки над (на) «і» ста́віць (паста́віць) кро́пкі над (на) «і»;
сдви́нуть с мёртвой то́чки зру́шыць з мёртвага пу́нкта;
на то́чке замерза́ния на пу́нкце замярза́ння;
и то́чка і ўсё.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кругавы́, ‑ая, ‑ое.
Які мае адносіны да круга, адбываецца па кругу. Кругавы маршрут. Кругавыя працэсы.
•••
Кругавая абарона — лінія абароны, якая ўтварае замкнуты ланцуг вакол якога‑н. пункта.
Кругавая парука — а) калектыўная адказнасць усіх членаў якой‑н. групы людзей за дзеянні гэтай групы або асобных яе членаў; б) узаемнае ўкрывальніцтва, узаемная выручка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
інтэліге́нцыя, ‑і, ж.
Грамадскі слой людзей, якія прафесіянальна займаюцца разумовай, пераважна складанай творчай працай, развіццём і распаўсюджаннем культуры. Савецкая інтэлігенцыя. Народная інтэлігенцыя. // зб. Людзі, якія належаць да гэтага сацыяльнага слоя; інтэлігенты. Тэхнічная інтэлігенцыя. Сельская інтэлігенцыя. □ У той час, калі сябры купаліся, на ганку фельчарскага пункта сядзеў гурток панямонскай інтэлігенцыі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэпе́р, ‑а, м.
1. У геадэзіі — спецыяльны знак для абазначэння і замацавання на мясцовасці пункта з вызначанай вышынёй.
2. У матэматыцы — сукупнасць лінейна незалежных вектараў, узятых у пэўным парадку і адкладзеных ад агульнага пачатку.
3. Дапаможны пункт на мясцовасці ці ў паветры, па якім робіцца прыстрэлка з далейшым пераносам агню для паражэння цэлі.
[Фр. repère — метка, знак, зыходны пункт.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зо́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да зоркі (у 1 знач.), зорак. Зорная астраномія. □ Над цёмным дахам усё паварочвала свой зорны коўш Вялікая Мядзведзіца. Чыгрынаў.
2. Пакрыты, усеяны зоркамі; з мноствам зорак. Ноч цёмная, зорная, ціхая. Дамашэвіч.
3. Які ідзе з розных месц да аднаго пункта. Зорны прабег. Зорны паход.
•••
Зорны год гл. год.
Зорны дождж гл. дождж.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
транзі́т, ‑у, М ‑зіце, м.
1. Правоз тавараў ці пасажыраў з аднаго пункта ў іншы праз прамежкавыя пункты. Транзіт тавараў цераз Мінскі чыгуначны вузел.
2. Перавозка грузаў без перагрузкі іх на прамежкавых станцыях.
3. у знач. прысл. транзі́там. Пераязджаючы або перавозячы што‑н. куды‑н. без перасадкі ці без перагрузкі на прамежкавых пунктах. Груз ідзе транзітам.
[Ад лац. transitus — пераход.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плячо́, -а́, мн. пле́чы, Р плячэ́й і плеч, Д пляча́м, Т пляча́мі і плячы́ма, М на пляча́х, н.
1. Частка тулава ад шыі да рукі.
Палажыць руку на чыё-н. плячо.
Вынесці на сваіх плячах што-н. (перан.: справіцца з якой-н. цяжкай задачай, працай, без падтрымкі). П. ў п. (побач, у цесным адзінстве). З плеч далоў што-н. (адпаў клопат, скончыліся турботы пра што-н.; разм.). Мець галаву на плячах (умець разбірацца ў чым-н., быць разумным). Як гара з плячэй звалілася (хто-н. адчуў палёгку, пазбавіўшыся ад якіх-н. клопатаў, перажыванняў; разм.). За плячамі ў каго-н. што-н. (таксама перан.: пра што-н., што было, мелася ў каго-н. у мінулым). Уварвацца куды-н. на плячах адступаючага праціўніка (непасрэдна за адступаючым праціўнікам). З чужога пляча (пра адзенне: якое не падыходзіць па размеры або якое раней насіў хто-н.).
2. У анатоміі: верхняя частка рукі да локцевага сустава.
3. мн. Тыльны бок тулава ад шыі да пояса, спіна.
Узваліць ношу на плечы (абцяжарыць каго-н. справамі, клопатамі). Павярнуцца плячамі да каго-, чаго-н. (таксама перан.: адвярнуцца ад каго-, чаго-н.).
4. Частка рычага ад пункта апоры да пункта прыкладання сілы (спец.).
|| памянш. плячу́к, плечука́, мн. плечукі́ і плечуко́ў, м. (да 1 знач.; разм.).
|| прым. плечавы́, -а́я, -о́е (да 1—3 знач.).
Плечавая косць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
к, прыназ. з Д.
1. Ужыв. пры абазначэнні напрамку руху або дзеяння ў бок якога-н. месца, пункта, мяжы; тое, што і да (у 1 знач.).
Хадзіць ад дома к дому.
Накіравацца к лесу.
2. Ужыв. пры абазначэнні накіраванасці дзеяння да пэўнай часавай мяжы.
Дзень хіліўся к вечару.
Прыйсці к дзвюм гадзінам.
3. Ужыв. пры абазначэнні мэты дзеяння або прызначэння прадмета; тое, што і да (у 4 знач.).
Спячы пірог к святу.
Падалі пячэнне к чаю.
4. Ужыв. пры абазначэнні далучэння да чаго-н.
Каласок к каласку.
5. Ужыв. ва ўстойлівых спалучэннях (зняважлівых выразах, грубых зваротах).
Ідзі ты к чорту!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
каардына́ты, ‑нат; адз. каардыната, ‑ы, ДМ ‑наце, ж.
1. Спец. Велічыні, якія вызначаюць месцазнаходжанне пункта на плоскасці або ў прасторы. Сістэма каардынат. Геаграфічныя каардынаты. □ Паведамлялася, што эсмінец вядзе цяжкі бой з варожымі самалётамі.. Шыфрам вызначаліся каардынаты. Кулакоўскі.
2. перан. Разм. Адрас, месцапражыванне ці месцазнаходжанне каго‑н. Засталося толькі выйсці на край лесу, вызначыць свае каардынаты ці можа нават так пазнаць мясцовасць і потым смела ісці ў родную вёску. Шамякін.
[Ад лац. co — разам і ordinatus — упарадкаваны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зре́ние ср. зрок, род. зро́ку м.;
обма́н зре́ния падма́н (ілю́зія) зро́ку;
име́ть сла́бое зре́ние мець дрэ́нны зрок;
потеря́ть зре́ние стра́ціць зрок, асле́пнуць;
◊
по́ле зре́ния по́ле зро́ку;
то́чка зре́ния пункт по́гляду (гле́джання);
под угло́м зре́ния з пу́нкта по́гляду.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)