халаджа́вы, ‑ая, ‑ае.
Які дае, нясе прахалоду. Напоены водарам дзікай красы, Паветрам азёр халаджавых, Былі тыя пушчы, балоты, лясы Як бы самастойнай дзяржавай. Глебка. Гладзь вады ўтаймаваная, ціхая, Халаджавай спакусаю дыхае. Дзяргай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчыго́л, ‑гла, м.
Маленькая пеўчая птушка сямейства ўюрковых з яркім апярэннем. Узляціць на галінку адзін шчыгол, абтрасецца, нібы толькі што з вады, заспявае, а за ім і другі гэта ж зробіць. Федасеенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кі́шка, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж.
1. Эластычная трубка — частка органаў стрававання ў чалавека, жывёлін.
Тонкая к.
2. Гумавая або брызентавая трубка для падачы вады (разм.).
Пажарная к.
◊
Кішка тонка (тонкая) у каго (разм.) — не хапае сіл, сродкаў і пад., каб зрабіць што-н.
Кішкі марш іграюць (разм., жарт.) — пра моцнае адчуванне голаду.
|| прым. кі́шачны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вы́вернуць, -ну, -неш, -не; -ні; -нуты; зак.
1. што з чаго. Варочаючы, выняць, выцягнуць.
В. пень з коранем.
2. што. Надаць неўласцівы паварот, вывіхнуць (разм.).
В. нагу.
3. каго-што з чаго. Валячы, перакульваючы, выдаліць адкуль-н. (разм.).
В. вядро вады.
В. седака з калёс.
4. што. Перавярнуць унутраным бокам наверх.
В. кішэні.
В. навалачку.
|| незак. вываро́чваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
скачо́к, -чка́, мн. -чкі́, -чко́ў, м.
1. Хуткае перамяшчэнне цела адштурхоўваннем ад якога-н. пункта апоры.
С. зайца.
2. перан. Рэзкае змяненне чаго-н.
С. зарплаты.
С. узроўню вады.
3. Пераход ад старога якаснага стану да новага ў выніку колькасных змяненняў (кніжн.).
|| прым. скачко́вы, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
С. механізм (у кінаапаратуры: які скачкападобна, рыўкамі перамяшчае кінастужку пры зме́не кадраў).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нагрэ́ць, -грэ́ю, -грэ́еш, -грэ́е; -грэ́ты; зак.
1. што і чаго. Зрабіць цёплым ці гарачым.
Н. вады.
2. што. Узняць тэмпературу ў памяшканні.
Н. пакой.
3. перан., каго-што. Падмануўшы, прымусіць панесці страту (разм., іран.).
Н. на вялікую суму грошай.
|| незак. награва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 і 2 знач.); наз. награва́нне, -я, н.
|| наз. нагрэ́ў, -грэ́ву, м. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
напі́цца, -п’ю́ся, -п’е́шся, -п’е́цца; -п’ёмся, -п’яце́ся, -п’ю́цца; напі́ўся, -піла́ся, -ло́ся; напі́ся; зак.
1. чаго і без дап. Выпіць чаго-н., каб наталіць смагу; папіць.
Н. вады.
2. Дайсці да стану ап’янення.
Н. на вяселлі.
3. перан., чаго і без дап. Насыціцца, прасякнуцца чым-н.
◊
Напіцца (насмактацца) крыві чыёй (разм., неадабр.) — памучыць каго-н., паздзекавацца з каго-н.
|| незак. напіва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ло́на, -а, н.
1. Улонне.
2. уст. Грудзі ці чэрава жанчыны як сімвал мацярынства.
Мацярынскае л.
3. перан., чаго. Нетры зямлі, вады.
4. перан. Тое, што з’яўляецца прытулкам, прыстанішчам для каго-, чаго-н.
◊
У лона чаго, у знач. прыназ. з Р (кніжн.) — у сферу якой-н. дзейнасці.
У лона царквы.
|| прым. ло́нны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
Лоннае зрашчэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
запру́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. Збудаванне для пад’ёму ўзроўню вады ў рацэ; плаціна, гаць. Не даязджаючы да рэчкі, усе пазлазілі з фурманкі, каб запыніцца на мастку, палюбавацца двухпавярховым млыном і струменем вады, якая падала ўніз з запруды на вышыні некалькіх сажняў. Колас. На канаве калгас пабудаваў запруду, пачысціў ад раскі дно, і цяпер у ёй вада, як крынічная. Сабаленка.
2. Запруджанае месца. У замку трывога. Рэйтары ў запрудзе знайшлі цівуна, як выкошвалі зелле. Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
за́стаўка, ‑і, ДМ ‑стаўцы; Р мн. ‑ставак; ж.
Шчыт для затрымання вады, якая падае на кола вадзянога млына. Старое кола і застаўка, што пазелянелі ад часу і многа прапусцілі вады за свой век, стракацяць пасля рамонту новымі дошкамі. С. Александровіч.
•••
На ўсе застаўкі — на ўсю моц, з усёй сілы (хваліць, працаваць і пад.).
заста́ўка, ‑і, ДМ ‑ста́ўцы; Р мн. ‑ста́вак; ж.
Малюнак, звычайна на ўсю шырыню старонкі, перад пачаткам тэксту главы або разднела кнігі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)