запру́дзіцца, ‑дзіцца; зак.
Разм. Запоўніцца, перапоўніцца кім‑, чым‑н. (пра якую‑н. прастору). Вуліцы запрудзіліся людзьмі. □ Зноў паляцелі бомбы на фашысцкую тэхніку.., уся дарога запрудзілася падбітымі машынамі. Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скаці́на, ‑ы, ж.
Разм.
1. зб. Чатырохногая сельскагаспадарчая жывёла. Пасвіць скаціну. □ Ужо дамоў пастух скаціну гнаў. А. Александровіч. Уся вёска ў пушчы, там і каровы, уся дробная скаціна, коні, адзежа і ўсё дабро... Нікановіч. / Адна такая жывёліна. Раман злёгку, з любасцю патрапаў па шыі коніка і прамовіў: Эх ты, конік, мой конік!.. Скаціна ты, скажу табе, неразумная! Колас.
2. Груб., лаянк. Пра грубага, бяздушнага, подлага чалавека. [Лабыш да Анатоля:] Эх ты, скаціна бязрогая... Козел.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паво́зка, ‑і, ДМ ‑зцы; Р мн. ‑зак; ж.
Просты колавы экіпаж без рысораў. Уся дарога была забіта аўтамашынамі, павозкамі, салдатамі. Мележ. Па мёрзлай дарозе тарахцелі тры павозкі. Федасеенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
павянча́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Уступіць у шлюб, адбыўшы абрад вянчання ў царкве. Уся сям’я і радня Марціна і яго маладой пастаялі на тым, каб павянчацца ў царкве. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Ко́мпіца ’прывязь, з дапамогай якой прымацоўваецца біч да ручкі цэпа’ (ДАБМ). Лічыцца балтызмам. Параўн. літ. kampas ’вугал’ (версія Вяржбоўскага, якую падтрымлівае Лаўчутэ, Балтизмы, 54–55). Вельмі праблематычна. Але. калі ўлічыць значэнне бел. комбіца ’вяровачка, на якой трымаецца ў раўнавазе бязмен’ і літ. kurhpii ’выгінацца’, можналічыць, што комбіца, компіца названа так, бо дзякуючы ёй уся прылада выгінаецца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прапаце́ць сов.
1. пропоте́ть;
хво́ры ~це́ў — больно́й пропоте́л;
уся́ кашу́ля ~це́ла — вся руба́ха пропоте́ла;
2. перен., разг. (потрудиться нек-рое время) пропоте́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пазашыва́цца, ‑аецца; ‑аемся, ‑аецеся, ‑аюцца; зак.
Разм. Хаваючыся, забрацца куды‑н. — пра ўсіх, многіх. Вартавыя пазашываліся ў кусты, не дыхаюць. Карпюк. Уся дзічына, як згаварыўшыся, пазашывалася недзе ў норы. Сіняўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адвалі́цца, -валю́ся, -ва́лішся, -ва́ліцца; зак.
1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Аддзяліўшыся, адарваўшыся, упасці.
Кавалак тынку адваліўся.
2. Схіліць тулава назад; адкінуцца (разм.).
А. на спінку крэсла.
3. Наеўшыся, адсунуцца ад стала, пакінуць есці (разм.).
А. ад клёцак.
4. перан. Паменшаць (пра мароз, спёку і пад.).
Мароз адваліўся, і пайшоў снег.
5. перан. Знікнуць, прайсці (пра адчуванні, пачуцці).
Уся нуда адвалілася ад яго.
|| незак. адва́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сканцэнтрава́цца, ‑руецца; зак.
1. Сабрацца, згрупавацца ў адным якім‑н. месцы. Брыгада сканцэнтравалася на ўзлессі. □ [Обер-лейтэнант:] — Ну, палонны, адказвайце. Дзе сканцэнтраваліся атрады? М. Ткачоў. // Быць скіраваным у адно месца (пра ўдар, націск і пад.). // Увасобіцца ў чым‑н. Нашы сучасныя прозвішчы — гэта той фокус, у якім сканцэнтравалася амаль уся гісторыя ўзнікнення і развіцця антрапаніміі. Крывіцкі.
2. перан. Скіравацца на што‑н. (пра ўвагу, думкі і пад.). Уся мая ўвага сканцэнтравалася на Валі. Анісаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усе... (а таксама уся...).
Першая састаўная частка складаных слоў, якая: 1) адпавядае па значэнню займенніку увесь (уся), усе і паказвае, што дзеянне і ўласцівасць, выражаныя другой часткай слова, пашыраюцца на ўсіх, напрыклад: усеагульны, усебаковы, а таксама сведчыць, што з’ява, прадмет, названыя азначальным словам, бяруцца ў аб’ёме чаго‑н., у межах чаго‑н. (адпавядае па значэнню слову «агульна...»), напрыклад: усенародны, усеславянскі, усесаюзны; 2) абазначае паўнату якасці, выражаную другой часткай слова, напрыклад: усеўладны, уселітасцівы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)