калга́с, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. У СССР — адна з форм арганізацыі сельскагаспадарчай працы, аб’яднанне сялян для сумеснага вядзення сельскай гаспадаркі на аснове абагуленых сродкаў вытворчасці (са скарачэння слоў: калектыўная гаспадарка).
Старшыня калгаса.
Арганізаваць к.
2. зб. Калектыў асоб, якія ўваходзяць у гэта аб’яднанне; калгаснікі.
Усім калгасам выехалі на жніво.
|| прым. калга́сны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сілуэ́т, -а, М -э́це, мн. -ы, -аў, м.
1. Аднаколернае плоскаснае адлюстраванне прадмета на фоне іншага колеру.
Намаляваць сілуэты сялян.
2. Абрысы чаго-н., што віднеецца ўдалечыні, у тумане, у цемры і пад.
Здалёку віднеліся сілуэты варожых танкаў.
3. Знешні контур якога-н. збудавання, прадмета і інш.
Модны с. адзення.
|| прым. сілуэ́тны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
захапля́льны, ‑ая, ‑ае.
Тое, што і захапляючы (у 2 знач.). [У купальскіх песнях] сабрана ўсё, што толькі ёсць для беларускіх сялян самага святочнага, таямнічага, захапляльнага, радаснага і гуллівага. Ліс.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бесхаці́нец, ‑нца, м.
Чалавек, пазбаўлены свайго роднага жылля, воляю лёсу асуджаны на бадзянне па свеце. Сам бацька, бесхацінец, амаль жабрак, у вачах сялян выглядаў панскім сабакам. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
саю́з, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.
1. -у. Цеснае аб’яднанне, сувязь дзвюх або некалькіх асоб, груп і пад.
Сяброўскі с.
Раённы с. паляўнічых.
2. -у. Аб’яднанне, пагадненне арганізацый, дзяржаў для сумесных дзеянняў.
Ваенны саюз.
Гандлёвы саюз.
3. Назва дзяржаў, грамадскіх арганізацый, таварыстваў, партый, класаў.
С.
Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік.
Прафесійны с.
С. рабочых і сялян.
С. кампазітараў.
|| прым. саю́зны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сарда́к ’безрукаўка’ (Сл. ПЗБ, Нар. сл., Скарбы), ’суконная жакетка без падкладкі’ (Сл. Брэс.), сардачо́к ’безрукаўка’ (Шатал.), ’камізэлька’ (Сцяшк. Сл.), сарда́чык ’кофта, блузка’ (Сцяшк. Сл.). Укр. серда́к, сарда́к ’кафтан з грубага сукна’, ’верхняя цёплая суконная вопратка галіцкіх сялян, расшытая шнурамі’, польск. serdak, дыял. sardak ’скураная безрукаўка ў сялян-горцаў; кафтан, світка’. Апошняе, магчыма, з усх.-слав. (Брукнер, 485). Слова няяснага паходжання. Набліжаюць да сэрца, г. зн. адзенне, якое пакрывае грудзі і спіну, верхнюю частку тулава. Праабражэнскі (1, 434) лічыць першакрыніцай франц. surtout, параўн. рус. сюрту́к, бел. сурду́т (гл.). Не з лапсардак (гл.), рус. лапсердак ’доўгаполы яўрэйскі сурдут’, якое з ідыш. Labserdak, ад lāb ’ліф’ і укр. сердак. Гл. яшчэ Фасмер, 2, 459 з літ-рай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вако́лічны, ‑ая, ‑ае.
Які знаходзіцца ў ваколіцы, у наваколлі. Чуткі пра бандытаў паплылі па ўсіх ваколічных вёсках. Чарнышэвіч. Тое, што трывожыла ў гэты час Мікіту, займала.. усіх ваколічных сялян. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гла́сны, ‑ага, м.
Член гарадской думы, земскага павятовага і губернскага сходу ў дарэвалюцыйнай Расіі. [Настаўнік:] Гласныя ад сялян у земстве, па сутнасці, зусім безгалосыя, там галасоў больш дваранскіх, чым сялянскіх. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
міжле́ссе, ‑я, н.
Месца сярод лесу, паміж лясамі. Невялічкая вёска ўзнікла тут, па словах старых, гадоў з сотню таму назад, калі старыцкі пан перасяліў некалькі сялян .. у глухое міжлессе. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
распрыго́ніць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; зак., каго-што.
1. Гіст. Вызваліць ад прыгону. Распрыгоніць сялян.
2. перан. Вызваліць ад якога‑н. прыгнёту; разняволіць. Вялікая Кастрычніцкая сацыялістычная рэвалюцыя распрыгоніла ўсе народы Расіі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)