адгарну́ць, -гарну́, -го́рнеш, -го́рне; -гарні́; -го́рнуты; зак., што.
1. Адгрэбці, адсунуць убок.
А. попел.
2. Адхіліць, адвесці ўбок, адсунуць.
А. валасы.
3. Разгарнуць, адкрыць (кнігу, сшытак і пад.); павярнуць з аднаго боку на другі, перагарнуць (старонку, ліст і пад.).
А. лісток календара.
|| незак. адго́ртваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адшчапі́ць, -чаплю́, -чэ́піш, -чэ́піць; -чэ́плены; зак., што.
1. Аддзяліць, адкалоць.
А. трэску.
2. Адкінуць кручок, зашчапку; адчыніць, адкрыць.
А. кручок.
3. Адшпіліць, адняць прышчэпленае.
А. шпільку.
|| незак. адшчэ́пліваць, -аю, -аеш, -ае і адшчапля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.
|| наз. адшчэ́пліванне, -я, н., адшчапля́нне, -я, н. і адшчапле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
інтрыга́н, ‑а, м.
Той, хто робіць інтрыгі (у 1 знач.); нагаворшчык. Палітычны інтрыган. □ Даволі адкрыць, што побач з табой не даносчык, не інтрыган, — і як мяняецца настрой. Шамякін.
[Фр. intrigant.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абстраля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; зак., каго-што.
1. Адкрыць агонь па кім‑, чым‑н. Абстраляць пазіцыі ворага. □ З хутара разведчыкаў абстраляў кулямёт. Алешка.
2. Выпрабаваць у стрэльбе. Абстраляць ружжо.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
двуко́ссе, ‑я, н.
Знакі (« » або „ “) для выдзялення простай мовы, цытат, загалоўкаў, а таксама слоў, якія ўжываюцца ў іранічным або ва ўмоўным сэнсе. Адкрыць двукоссе. Закрыць двукоссе. Узяць слова ў двукоссе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адве́сіць, ‑вешу, ‑весіш, ‑весіць; зак., што.
Адкрыць што‑н. завешанае; зняць або адсунуць убок тое, чым было што‑н. завешана. [Жанчына] адвесіла акно, і дождж знадворку зашумеў мацней. Чорны.
•••
Адвесіць губы — надзьмуцца, пакрыўдзіцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
знішча́льны, -ая, -ае.
1. Вялікай разбуральнай сілы; які вядзецца з мэтай разбурэння, знішчэння.
Адкрыць з. агонь па ворагу.
Знішчальная вайна.
2. Прызначаны для знішчэння караблёў і авіяцыі праціўніка, для барацьбы з дыверсантамі і пад.
Знішчальная авіяцыя.
З. батальён.
3. перан. Рэзкі, бязлітасны, які выяўляе пагарду, нянавісць.
Знішчальная крытыка.
З. позірк.
|| наз. знішча́льнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
праці́ўнік, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Той, хто процідзейнічае каму-, чаму-н., варожа адносіцца да каго-, чаго-н.
П. прымірэння.
2. Вораг, нядобразычлівец.
Гэты чалавек — мой даўні п.
3. зб. Варожыя ўзброеныя сілы, вораг.
Адкрыць агонь па праціўніку.
4. Сапернік у спаборніцтве, барацьбе.
Баксёр лёгка справіўся з праціўнікам.
|| ж. праці́ўніца, -ы, мн. -ы, -ніц (да 1, 2 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Разя́піць ’шырока адкрыць (дзверы)’ (Раст.): «Нашто гэта акно разяпілі?» (Полымя, 1970, 2, 134), сюды ж разе́па ’разява’ (Гарэц.), разя́па ’тс’ (Мат. Маг.). Апошняя форма скіроўвае ў бок зя́па ’рот, пашча’ (гл.), што выводзіцца з прасл. *zěpati ’пазяхаць, крычаць; цяжка дыхаць’ (Фасмер, 2, 94; БЕР, 1, 671). Аднак укр. роззя́пити ’адкрываць, раскрываць’, серб.-харв. razjápiti ’адкрыць рот’, чэш. дыял. rozjapiti, rozjapnouti ’хутка раскрыць (руку)’ даюць падставы для рэканструкцыі прасл. *orz‑zьjapiti, дзе *zьja‑p‑ звязана з ст.-слав. зьяти ’адкрываць рот, пазяхаць’ (Саднік-Айцэтмюлер, 1, 23). Немец (Этимология–1997–1999, 126) узводзіць чэш. дыял. rozjapati (ovoce) ’хутка разабраць’ да выклічніка (j)ap, паралельнага да chap, гл. хапаць. Інакш адносна ст.-чэш. japati, jápati ’назіраць; разумець’ і аднакарэнных Махэк₂, 216 (< *op‑), Трубачоў, ЭССЯ, 1, 71–72 (< *apati).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
размачы́ць, ‑мачу, ‑мочыш, ‑мочыць; зак., што.
Намачыўшы, зрабіць мяккім, разбухлым. Размачыць сухар. □ З лагчыны дыхнуў вецер — запахла прэлым леташнім лісцем, яго размачыў дождж, распарыў. Пташнікаў. Заліўны дождж.. размачыў поле, і футбалістам гуляць стала коўзка. Сабаленка.
•••
Размачыць лік — адкрыць лік (у спартыўнай гульні).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)