вы́бух, ‑у, м.
1. Хімічная рэакцыя з імгненным вылучэннем энергіі, якая суправаджаецца моцным гукам, успламяненнем і выклікае разбуральныя дзеянні. Выбух дынаміту. Выбух гранаты. Ядзерны выбух.
2. Выбуховая хваля. У гэты момант магутны раскацісты выбух скалануў вагон. Паслядовіч.
3. перан. Раптоўнае праяўленне якога‑н. дзеяння ці пачуцця. Рэвалюцыйны выбух. Выбух смеху, абурэння. □ Прамова скончана. У зале Выбух воплескаў, як шквал. А. Александровіч.
4. Форма скачкападобнага пераходу якой‑н. з’явы ад старой да новай якасці.
5. Імгненны выхад струменю паветра пры вымаўленні некаторых зычных гукаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ву́зак ’вузкі’ (Шат.), рус. у́зок, дыял. ву́зак (Растаргуеў, Бранск.), серб.-харв. у̏зак, славен. ózek. Прасл. ǫzъkъ — кароткая форма прым. (гл. вузкі ’тс’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́кста ’хрышчоны яўрэй’ (Нас.). Утварэнне пры дапамозе суф. ‑а да дзеяслова выксціць (гл.). Сюды ж вы́кстка — форма ж. р. да гэтага слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вядвабны ’шаўковы’ (Дзмітр.). Дыялектная форма (з пратэтычным в‑) слова ядва́бны ’тс’ (гл.). Параўн. аналагічную з’яву ў слове вя́зьмін (гл.) < язьмін, вярмо́ < ярмо́.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Відэ́лка ’відэлец’ (Нас., Касп.) — кантамінаваная форма ад бел. відэлец і рус. вилка ’тс’. Сюды ж відэлкі (Шат.), а таксама відэлька ’тс’ (КТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гайце́ц ’бацька’ (Сцяшк.). Форма слова айце́ц з пратэтычным г‑. Запазычанне (ужо ў ст.-бел. мове) з польск. ojciec. Гл. ЭСБМ, 1, 98.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ганя́ць. Рус. гоня́ть, укр. ганя́ти і г. д. Аблаўтная форма да *gъnati, *goniti, якая (ітэратыўнае значэнне) адлюстроўвае вакалізм «a» (< o): *ganjati (< *gonjati).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Еванге́лле з ц.-слав. мовы, дзе ѥвангелиѥ < грэч. εὐαγγέλιον ’добрая вестка’ (Фасмер, 2, 5). Форма евангелія (Яруш.) запазычана з польск. (польск. ewangelia).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кіно́ ’від мастацтва і памяшканне для яго дэманстрацыі’ (ТСБМ). Праз рус. кино з ням. Kino (скарочаная форма Kinematograph) (Трубачоў, Дополн., 2, 234).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ла́кі, ла́кы (мн.) ’рогі драўляных віл, прызначаных для сена або саломы’ (пін., Нар. лекс.) — усечаная форма з відлакі, якое з польск. widłaki.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)