стол (род. стала́) м., в разн. знач. стол;

пісьмо́вы с. — пи́сьменный стол;

пада́ць на с. — пода́ть на стол;

кватэ́ра са стало́м — кварти́ра со столо́м;

дыеты́чны с. — диети́ческий стол;

а́драсны с. — а́дресный стол;

с. зака́заў — стол зака́зов;

с. знахо́дак — стол нахо́док;

◊ за кру́глым стало́м — за кру́глым столо́м;

накры́ць с. — накры́ть (на) стол;

пад с. пяшко́м хадзі́ць — под стол пешко́м ходи́ть;

пасадзі́ свінню́ за с. — яна́ і но́гі на с. — посл. посади́ свинью́ за стол — она́ и но́ги на стол

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

су́нуць I сов.

1. в разн. знач. су́нуть;

с. со́ску ў рот — су́нуть со́ску в рот;

с. пале́на ў аго́нь — су́нуть поле́но в ого́нь;

с. гро́шы — су́нуть деньги;

2. разг. (с раздражением показать) ткнуть;

су́нуў яму́ пасве́дчанне пад нос — ткнул ему́ удостовере́ние под нос;

3. разг. пырну́ть;

су́нуў нажо́м у бок — пырну́л ножо́м в бок

су́нуць II несов. (перемещать) дви́гать;

◊ не сунь но́са ў чужо́е про́са — посл. не суй но́са в чужо́е про́со; всяк сверчо́к знай свой шесто́к

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

шчаслі́вы

1. счастли́вый;

~вае жыццё — счастли́вая жизнь;

~выя слёзы — счастли́вые слёзы;

2. (исключительно приятный) счастли́вый; блаже́нный;

ш. мо́мант — счастли́вый (блаже́нный) миг;

3. (приносящий счастье) счастли́вый, уда́чный;

~вая ду́мка — счастли́вая мысль;

ш. дзень — счастли́вый день;

4. (успешный) счастли́вый, благополу́чный, благоприя́тный;

ш. кане́ц — счастли́вый (благополу́чный, благоприя́тный) коне́ц;

5. (которому везёт) счастли́вый, уда́чливый;

ш. хлапчы́на — счастли́вый (уда́чливый) паренёк;

◊ ~вай даро́гі! — счастли́вого пути́!;

нарадзі́цца пад ~вай зо́ркай — роди́ться под счастли́вой звездо́й;

~выя на час не зважа́юць — погов. счастли́вые часо́в не наблюда́ют

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

знак м. знак, род. зна́ка м.; (признак) адзна́ка, -кі ж.; (примета) прыме́та, -ты ж., разг. прыкме́та, -ты ж.;

вопроси́тельный знак пыта́льнік;

восклица́тельный знак клі́чнік;

знак вла́сти знак ула́ды;

знак почто́вой опла́ты знак пашто́вай апла́ты;

зна́ки разли́чия зна́кі адро́знення;

подава́ть, пода́ть знак падава́ць, пада́ць знак;

в знак па́мяти у знак па́мяці;

под зна́ком (чего) пад зна́кам (чаго);

знак ра́венства знак ро́ўнасці;

зна́ки препина́ния зна́кі прыпы́нку;

де́нежный знак грашо́вы знак;

знак отли́чия знак узнагаро́ды;

знак ка́чества знак я́касці;

дурно́й знак дрэ́нная прыме́та.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мину́та

1. (часть часа) міну́та, -ты ж.;

без 20 мину́т четы́ре без 20 міну́т чаты́ры;

10 мину́т пя́того 10 міну́т на пя́тую;

2. (короткий промежуток времени) хвілі́на, -ны ж., часі́на, -ны ж., часі́нка, -кі ж.;

3. (часть градуса) міну́та, -ты ж.;

80 гра́дусов 30 мину́т 80 гра́дусаў 30 міну́т;

◊

с мину́ты на мину́ту з хвілі́ны на хвілі́ну;

в свобо́дную мину́ту у во́льную хвілі́ну (часі́ну);

в да́нную мину́ту у гэ́ту хвілі́ну;

сию́ мину́ту за́раз, за́раз жа;

под влия́нием мину́ты пад уплы́вам хвілі́ны;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кача́ться​I несов.

1. (раскачиваться, находясь в подвешенном состоянии, под действием ветра, волн) калыха́цца, гайда́цца; (в люльке, на качелях, в гамаке и т. п. — ещё) гу́шкацца;

2. (о чём-л. неустойчивом или слабо закреплённом) хіста́цца, обл. калыва́цца; ківа́цца;

стол кача́ется стол хіста́ецца (калыва́ецца);

анте́нна кача́ется антэ́на хіста́ецца (калыва́ецца);

больно́й кача́ется от сла́бости хво́ры хіста́ецца ад сла́басці;

ма́ятник кача́ется ма́ятнік хіста́ецца (калы́шацца);

голова́ кача́ется галава́ ківа́ецца;

3. (колебаться в вертикальном направлении) вага́цца, разг. зы́бацца;

ча́ши весо́в кача́ются ша́лі ва́гі вага́юцца;

мостки́ кача́ются кла́дка зы́баецца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пар​I м. па́ра, -ры ж., мн. нет;

превраще́ние жи́дкости в пар ператварэ́нне ва́дкасці ў па́ру;

пары́ ка́мфоры па́ра ка́мфары;

мя́тый пар мя́тая па́ра;

отрабо́танный пар адпрацава́ная па́ра;

насы́щенный пар насы́чаная па́ра;

перегре́тый пар перагрэ́тая па́ра;

во́льный пар кул. во́льны дух;

от ло́шади идёт пар ад каня́ ідзе́ па́ра;

◊

на всех пара́х по́ўным хо́дам;

зада́ть па́ру даць ла́зню;

подда́ть па́ру падда́ць па́ры;

под пара́ми (в состоянии опьянения) прост. пад му́хай;

с лёгким па́ром з лёгкай па́рай;

пар вон дух вон.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

теря́ть несов., в разн. знач. тра́ціць; (преимущественно о конкретных предметах) губля́ць;

теря́ть де́ньги губля́ць гро́шы;

теря́ть влия́ние тра́ціць уплы́ў;

теря́ть терпе́ние тра́ціць цярплі́васць (цярпе́нне);

теря́ть си́лу тра́ціць сі́лу;

теря́ть в ве́се тра́ціць у вазе́;

теря́ть вре́мя тра́ціць час;

я на э́том мно́го теря́ю я на гэ́тым шмат тра́чу;

◊

не́чего теря́ть няма́ чаго́ тра́ціць (губля́ць);

теря́ть го́лову губля́ць галаву́;

теря́ть из ви́ду а) губля́ць з вачэ́й; б) (упускать) выпуска́ць з-пад ува́гі;

теря́ть по́чву под нога́ми тра́ціць (губля́ць) гле́бу пад нага́мі; см. потеря́ть;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

у́тро ср.

1. ра́ніца, -цы ж., ра́нак, -нку м.;

к утру́ пад ра́ніцу;

2. перен. (начало) пача́так, -тку м., ра́ніца, -цы ж., зо́лак, -лку м.;

одно́ у́тро аднае́ ра́ніцы, адно́йчы ра́ніцай;

под у́тро пад ра́ніцу;

с утра́ до́ ночи з ра́нку да но́чы;

до утра́ да ра́ніцы;

ра́нним у́тром ра́нічкаю, (на рассвете) на до́світку;

с утра́ з ра́ніцы;

по утра́м ра́ніцамі, заўсёды ра́ніцай;

на у́тро наза́ўтра ра́ніцай;

ка́к-то у́тром аднае́ ра́ніцы;

◊

у́тро ве́чера мудрене́е пераначу́ем, бо́лей пачу́ем;

до́брое у́тро! до́брай ра́ніцы!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Вятро́ўнік ’Filipendula Mill., рус. лабазник’ (Кіс.), вятроўнік, ’Spiraea L.’, вятроўніца ’Spiraea L.?’, рус. таволга’ (БРС, РБС, КТС). Цяжка зразумець, якую расліну мелі на ўвазе складальнікі БРС, таму што рус. таволга адпавядае розным лац. тэрмінам. Параўн. Лек. расл., 6, 205, дзе рус. таволга і лабазник з’яўляюцца сінонімамі (ВСС, 1, 374, 845 і інш.). Кісялеўскі (125) рус. таволга разумее толькі як ’Spiraea L.’ Гэтыя ваганні тэрмінаў адлюстраваны і ў народнай мове; параўн. назвы спірнік, спірэй, спірэя лясная для Filipendula hexapetala Gilib. (Spiraea filipendula L.), гл. Кіс., 54; параўн. Макавецкі, Sł. botan., 153–154, 357. Бел. вятроўнік можна параўнаць з паўн.-рус. ветрянка ’дубец’, ветерье ’куст’, якія лічацца роднаснымі ст.-інд. vētráḥ ’чарот’, славен. vȋtra ’скрутак, лаза, парастак’; гл. Фасмер, 1, 307, якія далей да вить, ветвь. Да гэтага магчыма дадаць чэш. дыял. vitra ’жгут, дубец’ (< vi‑ti; гл. Махэк₂, 692–693). Бел. вятроўнік, магчыма, прымыкае да адзначаных слоў. Гэта пацвярджаецца яшчэ і наступным. Рус. лабазнік, тоеснае бел. вятроўнік, немагчыма аддзяліць ад рус. лабазка ’Spiraea ulmaria’ (Фасмер, 2, 443, іншая назва гэтай расліны — Filipendula ulmaria Maxim.). У сваю чаргу лабазка лічыцца роднасным словам тыпу рус. лабазина ’дубец, палка’, укр. лабуз ’сцяблы пустазелля’, польск. łobozg ’пустазелле’, łabuź ’вадзяныя расліны, трыснёг, чарот’; гл. больш ’падрабязна Фасмер, 2, 442–443. Параўн., дарэчы, у Даля: «Более известна под именем таволги Spiraea crenata, коей тонкие и крепкие прутья идут у нас на шомпола и кнутовища» (Даль, 4, 709) і назвы для Spiraea ulmaria — чертогрыз, топырка (Даль, 1, 135). Больш верагодным уяўляецца, аднак, што бел. вятроўнік утворана іншым шляхам. Параўн. укр. лем. вітерник ’хвароба, калі на скуры з’яўляюцца прышчы, высыпка’ і ’расліна для лячэння гэтай хваробы’. Аналагічна рус. дыял. ветреник ’Anemone silvestris L.’; ’расліна, якая ўжываецца для лячэння свербу’; ’Pulsatilla patens Mill. (= Anemone patens L.)’, якой лечаць жывёл ад свербу, ветренка (прострел!) ’Pulsatilla patens Mill.’, адвар і настой якога — добры сродак ад рэўматызму, ветрунок ’тонкія пялёсткі бяросты, якія калышуцца на ветры і якія выкарыстоўваюць як сродак ад фурункулаў’ (СРНГ). Бел. вятроўнік ’Filipendula ulmaria Maxim.’ ужываецца пры рэўматызме, падагры, хваробах скуры; гл. Лек. расл., 6, 209. Іншую матывацыю знайсці цяжка (параўн., праўда, лац. Anemone і рус. ветреница, гл. Заверуха, Квіти, 53), хаця, безумоўна, ёсць розныя прычыны, па якіх расліна можа атрымаць назву з такой асновай. У балгарскай мове, напрыклад, шмат назваў з асновай вятър‑ абазначаюць зусім розныя расліны: купену, валошку, зарніцу, касцянец, эспарцэт, букашнік і г. д.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)