мерыдыя́н, -а, мн. -ы, -аў, м.
Уяўная лінія, якая праходзіць праз полюсы зямнога шара і перасякае экватар.
Геаграфічны м.
○
Нябесны мерыдыян — вялікі круг нябеснай сферы, які праходзіць праз зеніт і полюсы свету.
|| прым. мерыдыя́нны, -ая, -ае і мерыдыяна́льны, -ая, -ае.
Мерыдыянная плоскасць.
Мерыдыянальная лінія.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
семанты́чны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да семантыкі. З пункту погляду семантычнай характарыстыкі і сферы ўжывання ў старабеларускай мове лацінізмы можна падзяліць на два асноўныя разрады. Жураўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
радыя́нт, ‑а, М ‑нце, м.
Спец. Пункт нябеснай сферы, з якога быццам выходзяць бачныя шляхі метэораў і які ўстанаўліваецца мысленным прадаўжэннем шляхоў метэораў у адваротным напрамку да ілюзорнага перасячэння іх.
[Ад лац. radians, radiantis — які выпрамяняе.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кіт¹, -а́, М кіце́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Вялікая марская млекакормячая жывёліна, знешне падобная на рыбу.
Зубатыя кіты.
2. часцей мн., перан. Пра чалавека, які мае выключна важнае значэнне ў якой-н. сферы дзейнасці.
Кіты навукі.
Кіты сучаснай касманаўтыкі.
|| прым. кіто́вы, -ая, -ае (да 1 знач.).
К. вус.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цэласта́т, ‑а, М ‑таце, м.
Спец. Астранамічны прыбор з плоскім рухомым люстрам (сістэмай люстраў), які служыць для назірання за Сонцам і іншымі нябеснымі свяціламі, што перамяшчаюцца ў выніку бачнага сутачнага вярчэння нябеснай сферы.
[Ад лац. caelum — неба і грэч. statós — нерухомы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
по́люс, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Адзін з двух пунктаў перасячэння ўяўнай восі вярчэння Зямлі з зямной паверхняй, а таксама мясцовасць вакол гэтых пунктаў.
Паўночны п.
2. Адзін з двух супрацьлеглых канцоў электрычнага ланцуга або магніта (спец.).
Дадатны, адмоўны п.
3. перан. Што-н. зусім супрацьлеглае чаму-н. іншаму (кніжн.).
Гэтыя характары — два полюсы.
○
Полюсы свету (спец.) — пункты перасячэння нябеснай сферы т.зв. воссю свету, вакол якой адбываецца сутачнае вярчэнне гэтай сферы.
Паўночны і Паўднёвы полюсы свету.
Полюсы холаду (спец.) — вобласці найбольш нізкіх зімовых тэмператур на зямной паверхні.
Магнітныя полюсы Зямлі (спец.) — пункты на зямной паверхні, у якіх магнітная стрэлка з гарызантальнай воссю вярчэння прымае вертыкальнае становішча.
|| прым. по́люсны, -ая, -ае (да 2 знач.).
П. ток.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сфе́ра, -ы, мн. -ы, сфер, ж.
1. Вобласць, межы распаўсюджання чаго-н.
С. вытворчасці.
С. абслугоўвання.
2. Грамадскае акружэнне, асяроддзе.
Навуковая с.
Вышэйшыя сферы (пра кіруючыя, арыстакратычныя колы грамадства).
3. Замкнутая паверхня, усе пункты якой аднолькава аддалены ад цэнтра; паверхня і ўнутраная прастора шара (спец.).
|| прым. сферы́чны, -ая, -ае (да 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паўплыва́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., на каго-што.
Аказаць уплыў. Поспехі ў асваенні космасу, ва ўсіх галінах навукі і тэхнікі, прамысловасці, сельскай гаспадаркі не маглі не паўплываць на чалавека, на ўсе сферы яго дзейнасці. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мо́да, -ы, ДМ -дзе, мн. -ы, мод, ж.
1. Панаванне пэўнага стылю ў якой-н. сферы жыцця ці культуры, у грамадскім асяроддзі ў пэўны час.
Апошняя м.
Выйсці з моды.
2. толькі мн. Навейшыя фасоны ўбораў.
Часопіс мод.
3. Звычай, прывычка (разм.).
Узяў моду крычаць.
|| прым. мо́дны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ле́ксіка, ‑і, ДМ ‑сіцы, ж.
Сукупнасць слоў якой‑н. мовы ці дыялекта. Беларуская лексіка. Дыялектная лексіка. // Сукупнасць слоў, якія ўжываюцца ў якой‑н. сферы дзейнасці. Прафесійная лексіка. // Слоўнікавы склад твораў якога‑н. аўтара. Лексіка Якуба Коласа.
[Ад грэч. lexikos — слоўнікавы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)