юдаі́зм, ‑а і ‑у, м.
1. ‑у. Уст. Тое, што і іудаізм.
2. ‑а. Моўны зварот, выраз, якія ўласцівы яўрэйскай мове.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́раз², -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Знешні выгляд (твару), які адлюстроўвае ўнутраны стан.
В. вачэй.
2. Той або іншы моўны зварот.
Вобразны, метафарычны в.
3. Сукупнасць знакаў, формула, якія адлюстроўваюць пэўныя матэматычныя адносіны.
Алгебраічны в.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
русі́зм, ‑а, м.
Слова ці моўны зварот, запазычаныя з рускай мовы ці ўтвораныя па ўзору рускіх слоў і выразаў. У .. беларускай мове [Багдановіча] сапраўды было, асабліва ў пачатковым перыядзе творчасці, багата русізмаў. М. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Верыдаваць ’вяршыць, кіраваць, выклікаючы незадавальненне асяроддзя’ (КТС, Р. Сабаленка). Укр. вередува́ти, рус. кур., арл., смал., кубан. вередова́ть ’праяўляць незадавальненне, быць капрызным, наравістым’. Дзеяслоў уваходзіць у руска-ўкраінскі моўны арэал; параўн. шматлікія дэрываты ад укр. веред, рус. вере́да, вред, якія ўзыходзяць да прасл. verdъ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Моўна ’выразна, моцна’ (Нас.), моўнасць ’вымова, дар слова, выразнасць’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц.), моўны ’размоўны, гаваркі, які валодае прыгожай мовай’, ’ветлівы’ (Нас., ТС; гродз., Сцяшк. Сл.). Паланізмы. Параўн. польск. mownie, mowność < mowny, mówny ’які можа гаварыць, якому лёгка гаварыць аб чым-небудзь, гаваркі, балбатлівы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
архаі́зм, ‑а, м.
Застарэлая з’ява, перажытак мінулага. І сам.. [дзяк], прапахлы царкоўнымі канонамі, выпетранымі і бяздушнымі, лампадным алеем і воскам царкоўных свечак, здаецца нейкім прыкрым архаізмам, варожым да ўсяго, што свежа і молада. Колас. // Слова, моўны выраз, граматычная форма, што выйшла з агульнага ўжывання.
[Грэч. archaismos.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прафесіяналі́зм, ‑у, м.
1. Які‑н. Занятак як прафесія. // Прафесіянальнае майстэрства. Музычны прафесіяналізм. □ Глыбокая, непарыўная сувязь з жыццём народа, высокі прафесіяналізм — якасці, якія заўсёды былі ўласцівыя рускаму мастацтву, з’явіліся моцным стымулам і для развіцця беларускай графікі. Шматаў.
2. Спец. Слова ці моўны зварот, уласцівы людзям якой‑н. прафесіі, характэрны ім. Злоўжываць прафесіяналізмам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Агі́да, агіднуць, агіднік, агідлівы, агідлы, ст.-бел. огіда (1605) (Нас. гіст.), укр. огида, польск. ohyda, славац. ohyda, в.-луж. wohida да гідкі (гл.). Слова з абмежаваным арэалам. Супрун (Веснік БДУ, 1969, 2, 68–69) мяркуе, што цэнтрам пашырэння слова агіда з’яўляецца ўкраінска-беларускі моўны арэал, а польскія і славацкія формы — запазычанні (параўн. Басай–Сяткоўскі, SFPS, 6, 23), аднак верхнялужыцкія формы даводзіцца лічыць спрадвечнымі, утворанымі незалежна, што неверагодна пры адсутнасці паўднёваславянскіх адпаведнасцей і немагчымасці даказаць іх праславянскі характар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
этыке́т, ‑у, М ‑кеце, м.
Устаноўлены парадак паводзін, формы абыходжання ў якім‑н. асяроддзі, грамадстве. Захоўваючы этыкет, Базыль падвёў сяброў наўперад да жонкі Кузьмы Скаромнага, як самай старэйшай з жанок. Колас. Дзе этыкету многа, там шчырасці мала. Прымаўка.
•••
Моўны этыкет — нацыянальна спецыфічныя правілы моўных паводзін, якія рэалізуюцца ў сістэме ўстойлівых формул і выразаў у прынятых грамадствам сітуацыях «ветлівага» кантакту з субяседнікам.
[Фр. étiquette.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прасе́яць, ‑сею, ‑сееш, ‑сее; зак., што і чаго.
1. Прапусціць праз сіта, рэшата і пад. для ачысткі ад пабочных прымесей. Старая Лукашыха, Аўгеня, прыйшла да свае суседкі Югасі пазычыць падсітак прасеяць мукі. Колас. Нідзе, здаецца, няма столькі пяску, як на гэтай дарозе. Белы, чысты, сыпучы, як прысак. Яго нібы прасеялі праз сіта. Ракітны. / у перан. ужыв. Час потым прасеяў усё, паставіў усё на сваё месца. Мележ. Паэту не заўсёды ўдавалася так прасеяць моўны матэрыял, каб ачысціць яго ад слоў вузкаабласной лексікі, русізмаў, паланізмаў. Ярош.
2. і без дап. Сеяць некаторы час.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)