сярдзі́ты
1. серди́тый;
с. но́раў — серди́тый нрав;
2. серди́тый; злой;
с. го́лас — серди́тый го́лос;
ён с. на мяне́ — он зол на меня́;
3. перен., разг. серди́тый, злой; (о зиме, морозе и т.п. — ещё) лю́тый;
с. тыту́нь — серди́тый (злой) таба́к;
с. маро́з — лю́тый моро́з
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Несудо́мны, несудомы ’надта вялікі, страшны’ (ТС); несудо́мны лес = вялікі, непраходны лес, нетра; несудомны мороз = вялікі, траскучы мароз (мазыр., ул. зал.). Відаць, да суд (гл.), параўн. рус. несудимый ’вельмі моцны, перавышаючы звычайную меру’, не судом (божиим) ’вельмі моцна, у вельмі вялікай колькасці’ (Дзяул. сл.), несудо́м кричать ’крычаць вельмі моцна’ (паўд.-рус., СРНГ), што тлумачыцца зыходным значэннем ’які не падлягае абмеркаванню ці асуджэнню’ (Даль), г. зн. ’надзвычайны’. Аднак для названых слоў нельга выключыць і іншыя версіі ці па меншай меры ўплыў біблейскага імені уласнага Садом, якое пачало ужывацца як апелятыў, паради, судом ’нешта нядобрае, непрыемнае’: Судом ее возьмі, дзе вона дзелася, тая шапка! (ТС), параўн. садомія (содомія) ’вялікае злоўжыванне; моцная разбэшчанасць’ (Нас.) і інш., гл. Някрасава, Диалект, иссл. по рус. яз. M., 1977, 247–250; іншая версія ад *sędoma (паводле Ліуканен, Отглаг. сущ., 131 < Zsędębma ад sъ‑dębiti ’акачанець’), параўн. укр. судо́ма ’міжвольнае скарачэнне мускулаў (ад болю, холаду, пры некаторых захворваннях і г. д.), сутарга’; тады адмоўе ў несудомны можа выконваць функцыю табу; адносна семантычнай мадэлі параўн. халерны, пранцаваты і пад. як экспрэсіўная адмоўная характарыстыка ў адносінах да нежывых прадметаў (халерны холад і пад.). Для спалучэнняў тыпу гушча несудомая можі^а дапусціць народна-этымалагічнае збліжэнне з сыйці, сходзіць (гушча несы(и)домая?); параўн. несходзімы ’непраходны; вялікі (пра лес)’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прабра́ць сов., разг.
1. (о морозе) пробра́ть, проня́ть, прохвати́ть;
маро́з ~ра́ў мяне́ да касце́й — моро́з пробра́л (про́нял, прохвати́л) меня́ до косте́й;
2. разг. (выбранить) пробра́ть, отчита́ть; (раскритиковать — ещё) прорабо́тать; (в печати — ещё) пропеча́тать;
п. у газе́це — прорабо́тать (пропеча́тать) в газе́те;
3. (сделать пробор) пробра́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
поря́дочныйI
1. (довольно большой) даво́лі (-такі) вялі́кі; (значительный) зна́чны; (немалый) немалы́; ла́дны;
сего́дня поря́дочный моро́з сяго́ння даво́лі (-такі) вялі́кі маро́з;
э́то поря́дочное расстоя́ние гэ́та даво́лі (-такі) вялі́кая (зна́чная, немала́я, ла́дная) адле́гласць;
2. (в большой степени — об отрицательных качествах) разг. вялі́кі, страшэ́нны;
поря́дочный наха́л вялі́кі (страшэ́нны) наха́бнік.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дзед I м.
1. (старый человек) стари́к, дед, де́душка;
2. (отец матери или отца) дед, де́душка;
3. разг. (обращение к старику) дед, де́душка;
◊ Дзед Маро́з — Дед Моро́з;
сле́дам за дзе́дам — сле́дом за де́дом; по приме́ру ста́рших;
дзяды́ і пра́дзеды — деды́ и пра́деды
дзед II м., уст. (подставка для горящей лучины) свете́ц, свети́льник, поставе́ц
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ску́ра ж., в разн. знач. ко́жа;
○ гусі́ная с. — гуси́ная ко́жа;
◊ с. ды ко́сці — ко́жа да ко́сти;
спусці́ць ~ру — спусти́ть шку́ру;
са ~ры ле́зці (вылу́звацца) — из ко́жи (вон) лезть;
маро́з па ~ры прабе́г — моро́з по ко́же пробежа́л;
мура́шкі па ~ры бе́гаюць — мура́шки по ко́же бе́гают;
залі́ць са́ла за ~ру — (каму) навреди́ть, насоли́ть (кому);
злупі́ць ~ру — содра́ть шку́ру
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
злой
1. (проникнутый злом) злы; (недобрый) ліхі́;
злой челове́к злы (ліхі́) чалаве́к;
злая шу́тка злы жарт;
2. (злобный) зло́сны; (сердитый) сярдзі́ты;
злой хара́ктер зло́сны хара́ктар;
он зол на вас ён зло́сны (сярдзі́ты) на вас;
3. (свирепый, жестокий) лю́ты;
злы́е комары́ лю́тыя камары́;
злой моро́з лю́ты маро́з;
зла́я соба́ка пага́ны саба́ка, злы саба́ка;
◊
злой ге́ний злы ге́ній;
зла́я годи́на ліха́я часі́на;
зла́я до́ля ліха́я (ця́жкая, го́ркая) до́ля.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
крану́ць сов.
1. (дотронуться) тро́нуть, заде́ть, косну́ться (чего);
к. каго́-не́будзь за плячо́ — тро́нуть кого́-л. за плечо́; косну́ться чьего́-л. плеча́;
2. (с места) тро́нуть, дви́нуть;
3. перен. (вызвать глубокое чувство) тро́нуть;
яго́ апавяда́нне ~ну́ла нас — его́ расска́з тро́нул нас;
4. (попортить) тро́нуть;
маро́з ~ну́ў кве́ткі — моро́з тро́нул цветы́;
◊ па́льцам не к. — (каго) па́льцем не тро́нуть (кого);
к. за жыво́е — заде́ть за живо́е;
не к. валаска́ — не тро́нуть волоска́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пратрыма́ць сов.
1. в разн. знач. продержа́ть;
п. на рука́х хло́пчыка — продержа́ть на рука́х ма́льчика;
п. акно́ адчы́неным уве́сь дзень — продержа́ть окно́ откры́тым весь день;
п. ко́ней на маро́зе — продержа́ть лошаде́й на моро́зе;
п. у турме́ — продержа́ть в тюрьме́;
п. узя́тую кні́гу — продержа́ть взя́тую кни́гу;
п. на рабо́це — продержа́ть на рабо́те;
п. у пасце́лі — продержа́ть в посте́ли;
2. продержа́ться, продо́лжиться, продли́ться;
маро́з ~ма́ў два ты́дні — моро́з продержа́лся (продли́лся) две неде́ли
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прабе́гчы сов., в разн. знач. пробежа́ть;
п. це́раз по́ле — пробежа́ть че́рез по́ле;
параво́з ~г за гадзі́ну 60 кіламе́траў — парово́з пробежа́л за час 60 киломе́тров;
час ху́тка ~г — вре́мя бы́стро пробежа́ло;
п. па́льцамі па кла́вішах — пробежа́ть па́льцами по кла́вишам;
п. вача́мі — (па чым, што) пробежа́ть глаза́ми (взгля́дом) (по чему, что);
◊ (чо́рная) ко́шка ~гла памі́ж і́мі — (чёрная) ко́шка пробежа́ла ме́жду ни́ми;
маро́з (хо́лад) на ску́ры (па спі́не) ~г — моро́з по ко́же (по спине́) пробежа́л
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)