на́крыжкі, прысл.
Абл. Абхапіўшы крыж-накрыж. Каб вырашыць спрэчку, мы схапіліся з ім накрыжкі, і я ... пакаціў яго. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гео́ргиевский / Гео́ргиевский кавале́р ист. Гео́ргіеўскі кавале́р;
Гео́ргиевский крест ист. Гео́ргіеўскі крыж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
перасе́к, ‑у, м.
Разм. Месца, дзе перасякаецца што‑н.; перасячэнне, перакрыжаванне. На перасеку .. вуліц, каля саменькай школы, стаяў высачэзны крыж. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цалава́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. цалаваць і цалавацца.
2. Гіст. Прысяга, клятва, у час прыняцця якой цалавалі крыж.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Крыжо́к ’капа’ (Яруш.). Да крыж] (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
наперекрёст нареч.
1. (крест-накрест) разг. крыж-на́крыж;
2. уст., см. наперере́з.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
узві́жанне, ‑я, н.
Уст. Хрысціянскае свята, звязанае з міфам, паводле якога над натоўпам веруючых аднойчы ўзнік крыж, на якім быў распяты Хрыстос.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скрыжава́ць, -жу́ю, -жу́еш, -жу́е; -жу́й; -жава́ны; зак.
1. што. Скласці што-н. крыж-накрыж.
С. рукі.
2. каго-што. Зрабіць спарванне розных відаў (жывёл, раслін) для атрымання новай пароды, гатунку.
◊
Скрыжаваць шпагі — уступіць у бой, спрэчку.
|| незак. скрыжо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. скрыжава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Крыж 1 ’сімвал хрысціянскай рэлігіі’, ’фігура з двух брускоў, якія перасякаюцца’ (ТСБМ, Нас., Яруш., Нік. Очерки, Сержп. Пр., Грыг., Касп., КЭС, лаг., Сцяшк., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., Шат.). Ст.-бел. крижъ, крыжъ запазычанне з польск. krzyż (Булыка, Запазыч., 176).
Крыж 2 ’ніжняя частка хрыбетніка з пяці пазванкоў’ (ТСБМ, Нас., Мат. Гом., Шат., Дразд., Мат. АС, Мядзв., Шн., Гарэц., Сцяшк., Бяльк., КЭС, лаг., Ян., Сл. паўн.-зах.). Укр. криж ’тс’. Запазычанні з польск. krzyż ’тс’ (зафіксавана з XVI ст.). Гл. Слаўскі, 3, 256.
Крыж 3 ’бядро; клуб’ (Ян.). Да крыж 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кры́мка ’шапка з крымскіх мярлушак’ (Нас.). Да тапоніма Крыж.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)