Жывасо́л ’сок з салёнага мяса, сала’ (Шат.). Складанае слова паводле той самай мадэлі, што разнасол, дзе жывы‑ ў знач. ’што мае адносіны да жывёл’ (жывая прырода, жывы куток).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ніхто́, ніко́га, ніко́му, ніко́га, нікі́м, ні аб кім; займ. адмоўны.
1. Ні адзін чалавек, ні адна жывая істота.
Н. не прыйшоў.
Н. не хацеў з ім сябраваць.
2. у знач. наз. ніхто́, толькі ў Н і Т, м. і ж. Пра чалавека, які не мае ніякага дачынення да каго-н.
Хто ён табе? — Ніхто.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разве́сісты, ‑ая, ‑ае.
Які мае шырока раскінутыя і навіслыя галіны (пра дрэва, куст). Вочы мне заступіла бяроза, развесістая, зялёная, жывая. Пташнікаў. Мікіта Мінавіч ляжаў пад развесістым кустом. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
буравы́, ‑ая, ‑ое.
Які мае адносіны да бурэння. Буравы станок. Буравая ўстаноўка. Буравая вышка. / у знач. наз. бурава́я, ‑ой. Буравая, быццам жывая істота, жыла сваім прывычным паўсядзённым жыццём. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ра́на прям., перен. ра́на, -ны ж.;
огнестре́льная ра́на агнястрэ́льная ра́на;
душе́вная ра́на душэ́ўная ра́на;
◊
жива́я ра́на жыва́я ра́на.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
паланіза́цыя, ‑і, ж.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. паланізаваць і стан паводле знач. дзеясл. паланізавацца. Жывая народная беларуская мова ў старажытнасці была падвергнута лексічнай паланізацыі ў значна меншай меры, чым літаратурна-пісьмовая. Жураўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жыве́ц, жыўца, м.
Маленькая жывая рыбка, якая насаджваецца на кручок пры лоўлі буйной драпежнай рыбы. — Сёння і шчупак павінен браць. Можна будзе на жыўца паспрабаваць. Лобан. // Вуда, якая нажыўляецца такой рыбкай. Паставіць жыўца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
непаўто́рны, ‑ая, ‑ае.
Адзіны ў сваім родзе; выключны, асаблівы. Кожная рака, нібы жывая істота, мае свой нораў, свой характар, сваё аблічча, свой непаўторны .. выгляд. В. Вольскі. Прастор лашчыў вока красой непаўторнай і свежай. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жывёла, -ы, мн. -ы, -вёл, ж.
1. Усякая жывая істота, арганізм, якія маюць здольнасць рухацца і адчуваць і харчуюцца ў адрозненне ад раслін гатовымі арганічнымі злучэннямі.
Тыпы і віды жывёл.
Беспазваночныя жывёлы.
Дзікія жывёлы.
2. зб. Свойская сельскагаспадарчая скаціна.
Накарміць жывёлу.
3. перан. Пра чалавека, які вызначаецца грубымі, нізкімі паводзінамі, учынкамі і пад. (разм., лаянк.).
|| прым. жывёльны, -ая, -ае.
Ж. свет.
Ж. арганізм.
Жывёльныя пабуджэнні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Жывёла ’жывая істота’, зборн. ’свойская скаціна’ (ТСБМ). Польск. żywioła ’свойская скаціна’. Параўн. славен. živâl ’жывёла’. Слав. мовы захоўваюць асобныя словы з суф. ‑ela, ‑ola (напр., чэш. mrtvola ’труп’). Аднак не хапае падстаў для атаясамлівання славен. слова з бел., хаця наяўнасць літ. gývolis, gyvulỹs ’жывая істота, жывёла’ ўказвае на магчымасць яшчэ прасл.-балт. узаемадзеяння (Безлай, Radovi XXXV, Odjeljenje društvenih nauka, 12. Sarajevo, 1969, 92) і нават уплыву. Ст.-бел. ведала живиолъ, живелъ ’стыхія’ (XVI ст. Скарына; Булыка, Запазыч., 114) з польск. żywioł, дзе, як сведчыць Брукнер (670), так у XVI ст. тлумачылі і лац. animal (а не толькі element). Таму бел. жывёла, відаць, таксама з польск. Лаўчутэ, Сл. балт., 45.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)