сець, ‑і, ж.
Разм. Тое, што і сетка (у 1–3 і 6 знач.). Сець гатова ўжо ў рыбака І агледжаны леташні човен. Астрэйка. Смех гэткі маюць толькі дзеці Ды людзі з яснаю душой; І ён, як жа[ў]ранак той, Звінеў і ўжо кахання сеці Нячутна нішчыў. Багдановіч. Ён [свабодны голас] праз дратоў калючых сеці, Як сонца свет, пераліецца На шыр палёў, на край дарог... Танк. Дождж сеці светлыя развесіў, Разлінаваўшы далягляд. Прануза. [Брыль:] — Краіна пакрываецца сеццю электрастанцый і ўзнікаюць волаты-заводы, фабрыкі і цэлыя гарады. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спажы́ць, ‑жыву, ‑жывеш, ‑жыве; ‑жывём, ‑жывяце; зак., што.
1. Выкарыстаць як ежу. — Лепей бы мы іх [яйцы] спажылі, — жалкавала Куліна. — Каб жа знаццё тое, нізавошта не пакінулі. Даніленка. [Пушкарэвіч:] — Забіць — забіў, але спажыць не ўдалося. Качка ўтапілася. Гурскі.
2. Зрасходаваць, выкарыстаць, ужыць для сябе. Ты многа спажыў з той скарбніцы дабра. Вярні І папоўні, што сам з яе браў. Чарнышэвіч. Свет вялікі, усюды месца чалавеку хапае. І людзі жылі-пажывалі, ніякага ліха не зналі. Што сваімі рукамі зрабіў, тое і спажыў. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
радзі́цца
1. сов. роди́ться; см. нарадзі́цца;
2. несов. (появляться на свет) роди́ться, рожда́ться; см. нараджа́цца;
◊ не радзі́ся кра́сны, а радзі́ся шча́сны — посл. не роди́сь краси́вым, а роди́сь счастли́вым;
ду́рняў не се́юць, яны́ са́мі ро́дзяцца — посл. дурако́в не се́ют, они́ са́ми родя́тся
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
скупо́й
1. прил., прям., перен. скупы́;
он до кра́йности скуп ён да кра́йнасці (страшэ́нна) скупы́;
из окна́ ли́лся скупо́й свет ла́мпы з акна́ ліло́ся скупо́е святло́ ля́мпы;
2. сущ. скупы́, -по́га м.;
◊
скупо́й теря́ет вдвойне́ посл. скупы́ два разы́ тра́ціць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
клін (род. клі́на) м., в разн. знач. клин;
дубо́вы к. — дубо́вый клин;
уста́віць ~ны́ ў рукавы́ — вста́вить кли́нья в рукава́;
к. пад ярыно́ю — клин под яровы́ми;
по́ле клі́нам урэ́залася ў лес — па́шня кли́ном вре́залась в лес;
бара́да клі́нам — борода́ кли́ном;
◊ убі́ць к. — вбить клин;
к. клі́нам выбіва́ць — клин кли́ном вышиба́ть;
свет клі́нам (не) сышо́ўся — свет кли́ном (не) сошёлся;
куды́ ні кінь — усю́ды к. — погов. куда́ ни кинь — всё клин;
яко́е дрэ́ва, такі́ і к., які́ ба́цька, такі́ і сын — посл. я́блоко от я́блони недалеко́ па́дает (отка́тывается)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
но́вы в разн. знач. но́вый;
н. касцю́м — но́вый костю́м;
збо́жжа но́вага ўраджа́ю — зерно́ но́вого урожа́я;
но́выя ідэ́і — но́вые иде́и;
н. чалаве́к — но́вый челове́к;
но́выя мясці́ны — но́вые места́;
на н. лад — на но́вый лад;
○ Н. год — Но́вый год;
но́вая эканамі́чная палі́тыка — но́вая экономи́ческая поли́тика;
Н. свет — Но́вый свет;
н. стыль — но́вый стиль;
◊ на н. лад — на но́вый лад;
як бара́н на но́выя варо́ты — как бара́н на но́вые воро́та;
но́вая мятла́ чы́ста мяце́ — посл. но́вая метла́ чи́сто метёт;
по́мніць да но́вых ве́нікаў — погов. по́мнить до но́вых ве́ников
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пазнава́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да пазнавання, да пазнання чаго‑н.; які служыць для пазнавання, пазнання. Пазнавальная дзейнасць чалавека. □ Сіла рамана «Глыбокая плынь», яго пазнавальнае і выхаваўчае значэнне ў праўдзівасці адлюстравання гераічных спраў нашага народа ў самы цяжкі перыяд яго гісторыі, у глыбокім савецкім патрыятызме і гуманізме. Гіст. бел. сав. літ.
2. Які даступны пазнанню. Для Фейербаха «рэч у сабе» ёсць «абстракцыя з рэальнасцю», г. зн. свет, які існуе па-за намі, у поўнай меры пазнавальны і які нічым прынцыпова не адрозніваецца ад «з’явы». Ленін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
барані́ць, ‑раню, ‑роніш, ‑роніць; незак.
1. каго-што. Пільна ахоўваць ад нападу ворагаў. Няхай на Волзе ці Кубані Салдацкія міналі дні, І там я ў любым змаганні Свой край бацькоўскі бараніў. Астрэйка. Не страшна смерць Свабоду хто бароніць, Будуе хто Нязнаны новы свет. Чарот. // Засцерагаць ад чаго‑н. непрыемнага. Ватоўка, бы якое рэшата, не бароніць ад сібернага ветру. Мыслівец.
2. што. Адстойваць што‑н. Міколку часта даводзіцца спрачацца і заўзята бараніць свае думкі, даводзіць іх правільнасць. Шынклер.
•••
Барані божа гл. бог.
Няхай бог бароніць гл. бог.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
матэрыя́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да матэрыі (у 1, 2 знач.); рэчыўны, рэальны. Матэрыяльны свет.
2. Які мае адносіны да матэрыялу (у 1 знач.). [Вагуцкі] зайшоў на матэрыяльны склад. Ля стэлажоў корпаўся Чычын. Лынькоў.
3. Звязаны з валоданнем маёмасцю, сродкамі для існавання, даходамі, грашамі. Матэрыяльнае становішча. Матэрыяльная дапамога. □ Чалавек адмаўляецца ад павышэння, ад значна большага заробку і іншых матэрыяльных выгод, ад пераезду ў горад, каб працаваць у далёкім раёне, у гушчы народа, — што ж можна сказаць пра яго, акрамя пахвалы? Шамякін.
•••
Матэрыяльная забяспечанасць гл. забяспечанасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
духо́ўны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да духу (у 1 знач.); звязаны з унутраным, псіхічным жыццём чалавека. Духоўны свет чалавека. Духоўныя інтарэсы. Духоўная блізкасць. □ Сапраўды-такі здараюцца духоўныя перавароты ў маладых людзей, здаецца часам, што перайначваецца ў чалавека натура. Чорны. // перан. Нематэрыяльны, бесцялесны. Хлеб духоўны.
2. Звязаны з рэлігіяй, царквой; проціл. свецкі. Духоўная ўлада. Духоўная музыка. // Звязаны з кіраўніцтвам царкоўнымі справамі, падрыхтоўкай служыцеляў культу. Духоўнае ведамства. Духоўная семінарыя. // Які належыць да духавенства. Духоўная асоба. // Які прысвойваецца служыцелям царквы. Духоўны сан. Духоўнае званне.
•••
Духоўны айцец гл. айцец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)