парцяны́, ‑ая, ‑ое.
Баваўняны, ільняны, не шарсцяны. Сева, наадварот, і ў салдацкай гімнасцёрцы, у парцяных галіфэ.. выглядаў цудоўна. Карпаў. [Жанчына:] — А я корціку аснавала шэсць губак... аснова парцяная, а ўток суконны будзе... Нікановіч. // Прызначаны для фарбавання льняной або баваўнянай пражы ці вырабаў з такой пражы. Парцяная фарба.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бето́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Разм. Дарога, пляцоўка і пад., пакрытыя бетонам. — Гэ... ды тут усяго адзін кіламетр такой дарогі, а там зноў бетонка, — сказаў чалавек у капелюшы. Гроднеў. Палкоўнік нахіліўся над планавай табліцай, зрэдку кідаў позіркі на пабялелую бетонку ўзлётнай паласы. Алешка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
інтэрв’ю́, нескл., н.
Прызначаная для друку, радыё, тэлебачання гутарка якога‑н. грамадскага, палітычнага ці іншага дзеяча з карэспандэнтам па пытаннях, якія маюць грамадскі інтарэс. Даваць інтэрв’ю. Браць інтэрв’ю для газеты. □ Карэспандэнтка прыходзіла да .. [Барыса] і брала інтэрв’ю для нейкай газеты. Васілевіч. // Газетны артыкул, які выкладае змест такой гутаркі.
[Англ. interview — сустрэча, спатканне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закасі́цца, ‑кашуся, ‑косішся, ‑косіцца; зак.
Разм.
1. Затрымацца на касьбе даўжэй, чым звычайна. Закасіўся да ночы.
2. Стаміцца на касьбе. За дзень закасіўся.
3. Косячы, перайсці мяжу, скасіць частку чужой сенажаці. Не ведаю, як бацька з такой далечы мог разгледзець, што касец закасіўся на наш луг. Шуцько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вольнанаёмны, ‑ая, ‑ае.
1. Які працуе па вольнаму найму, штатны. Вольнанаёмны рабочы. // Які выконваецца па вольнаму найму, дагавору. Вольнанаёмная праца.
2. Які працуе ў ваенным ведамстве, але не з’яўляецца ваеннаслужачым. Вольнанаёмны персанал ваеннага шпіталя. // у знач. наз. вольнанаёмны, ‑ага, м. Той, хто працуе на такой штатнай пасадзе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ста́дны, ‑ая, ‑ае.
Спец.
1. Які жыве гуртам, чарадою. Стадны характар жыцця першабытнага чалавека. // Уласцівы гурту. Стадны інстынкт.
2. перан. Які вызначаны несвядомым падпарадкаваннем паводзінам гурту. І ўсіх, як мне здавалася, распірала большае ці меншае пачуццё стаднай узбуджанасці з прычыны такой перамены ў агульным жыцці горада. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уцямне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Разм.
1. безас. Сцямнець. Увечары, калі ўжо добра ўцямнела, Мікола прыйшоў пераведаць маці. Сабаленка.
2. Учарнець, схуднець (ад перажыванняў, хваляванняў і пад.). Ён уцямнеў з твару, прыгорбіўся: яшчэ ніколі не здаралася Лугавому сутыкацца з такой не па-дзіцячаму яраснай чалавечай помстай. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фашы́зм, ‑у, м.
Тэрарыстычная дыктатура найбольш рэакцыйных імперыялістычных сіл, якая імкнецца да знішчэння дэмакратыі і развязвання захопніцкіх войнаў. І вельмі часта прыходзіла думка, як у такім багацці фарбаў і гукаў, як на такой раскошна прыгожай зямлі магла зарадзіцца такая, да жудасці і смеху дзікая, гніль — фашызм?! Брыль.
[Іт. fascismo.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ша́хматы, ‑мат; адз. няма.
1. Гульня на дошцы, раздзеленай на 64 светлыя і цёмныя клеткі (палі), паміж 16 белымі і 16 чорнымі фігурамі па ўстаноўленых для іх правілах хадоў. Бухгалтар Селівей і планавік Ігнат у шахматы гулялі. Корбан.
2. Набор фігур для такой гульні. Расстаўляць шахматы.
[Ад перс. šāh mat — цар памёр.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лыві́рка ’вавёрка’ (Клім., Інстр. 2), укр. зах.-закарпацк. ловы́рка, ловы́рʼка (Бел.-укр. ізал., 36). Дзендзялеўскі (SSlav, 12, 276) прычынай узнікнення такой формы бачыць народную этымалогію — пад уплывам дзеяслова лови́ти ’лавіць’. Малаімаверна. Можна бачыць разуменне носьбітамі гаворак пачатковага в‑ як прыстаўнога, які праз й‑ перайшоў у л‑: вавёрка — авёрка — еёрка — евюрка — лывірка, аналагічна рэха — [эха] — яхо — ляха. Гл. яшчэ лы́мя.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)