зара́зіна, ‑ы, ж.
Разм. лаянк. Тое, што і зараза (у 2 знач.). — Но-о... Заразіна... — Джвучка мацюкаўся, але не злазіў з воза. Лупіў каня прутам, як мог. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зарысава́ць, ‑сую, ‑суеш, ‑суе; зак., каго-што.
1. Зрабіць малюнак, зарысоўку каго‑, чаго‑н. Зарысаваць стол. Зарысаваць каня з натуры.
2. Разм. Пакрыць малюнкамі; зрысаваць. Зарысаваць увесь альбом.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пасцёбваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
Час ад часу, злёгку біць, сцёбаць (пугай, дубцом і пад.). Звычайна .. [Ян Лайзан] вельмі шанаваў жывёлу, а сёння раз-пораз пасцёбваў каня. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пату́зваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
Час ад часу, злёгку тузаць. Юрка патузваў лейцы, гукаў на каня. Чорны. Ніна патузвае вяроўкі калыскі і спявае тонкім галасочкам. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раскілза́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго.
Вызваліць ад укладзеных у рот цугляў. Антон саскочыў, раскілзаў каня, а сам сышоў да вады, памыў твар і напіўся з крынічкі. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пристя́жка ж.
1. (вид запряжки) прыпрэ́жка, -кі ж.;
2. (упряжь для пристяжной лошади) во́рчык, -ка м.;
запряга́ть в пристя́жку запрага́ць на во́рчык;
запря́чь ло́шадь в пра́вую пристя́жку запрэ́гчы (прыпрэ́гчы) каня́ на пра́вы во́рчык, прыпрэ́гчы каня́ спра́ва;
ходи́ть на пристя́жке хадзі́ць на во́рчыку (у прыпрэ́жцы);
3. см. пристяжна́я;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
конь, каня́; мн. ко́ні (з ліч. 2, 3, 4 кані́), ‑ей; м.
1. Буйная свойская аднакапытная жывёліна, якая выкарыстоўваецца для перавозкі людзей і грузаў, а таксама для верхавой язды. Запрагаць каня. Верхавы конь. Ехаць на кані. // Пакладаны самец гэтай жывёліны.
2. Шахматная фігура з галавой каня. Хадзіць канём.
3. Абабіты скурай брус на чатырох ножках для гімнастычных практыкаванняў. Практыкаванні на кані.
•••
Арабскі конь — адна з лепшых парод верхавых коней.
Быў конь, ды з’ездзіўся — тое, што і была кабылка, ды з’ездзілася (гл. кабылка).
На кані і пад канём — у самых разнастайных, прыемных і непрыемных сітуацыях (быць, пабываць і пад.).
Ні па кані, ні па аглоблях — не так, як хацелася (выйшла, атрымалася і пад.).
Па конях! — кавалерыйская каманда для пасадкі на коней.
Траянскі конь — ашуканства, падманныя дзеянні (са старажытнагрэчаскага падання аб узяцці Троі з дапамогай вялікага драўлянага каня, у сярэдзіне якога былі схаваны воіны).
Ход канём гл. ход.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Аканава́ць ’абяцаць, намеціць (= мець намер)’ (Касп.), магчыма, праславянскі архаізм. Тады да прасл. kaniti: серб.-харв. ка́нити ’мець намер’, балг. каня, макед. кани ’тс’. Параўн. яшчэ балг. каня ’запрашаць, прапанаваць’ макед. кани ’тс’ (Мартынаў, SlW, 62). Бернекер (1, 561) супастаўляе з лац. cōnor ’мець намер, намагацца’. Супраць Вальдэ-Гофман, 1, 262. Параўн. таксама Покарны, 564. Скок (2, 34) звязвае з прасл. konati, konъ (гл. канец). Неверагодна. Гл. канькаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вандзэ́лак 1. Гл. ванзэлак.
Вандзэ́лак 2 ’званочак у каня на шыі’ (КЭС). Магчыма, да польск. wędzidło ’цуглі, мундштук’ са зменай значэння пры запазычанні.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
На́едзь ’хвароба коней’ (пухав., Жыв. сл.), ’камень на зубах у каня’, ’жалвакі ў сале пад сківіцамі ў свіней’ (ТС). Ад нае́сці, гл. е́сці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)