каля́, прыназ. з Р.
1. Ужыв. для абазначэння асобы, прадмета, месца, паблізу або вакол якіх адбываецца што-н., размяшчаецца хто-, што-н.
Дрэва расце к. акна.
Турысты паселі к. вогнішча.
2. Ужыв. пры абазначэнні аб’екта, у дачыненні да якога адбываецца дзеянне, на які накіравана дзеянне.
К. кветак вельмі многа працы.
3. Ужыв. пры абазначэнні прыблізнай велічыні, меры чаго-н., пры ўказанні на пэўную пару́, да якой падышоў ці падыходзіць час.
Хаце к. сарака гадоў.
У мяшку к. двух пудоў мукі.
Было к. поўначы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
міну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; зак.
1. каго-што. Прайсці, праехаць каля каго-, чаго-н., пакінуўшы яго ззаду або збоку.
М. азярко.
2. пераважна з адмоўем, чаго. Пазбегнуць чаго-н.
Не м. бяды (безас.). Горш, калі баішся: і ліха не мінеш, і надрыжышся.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Скончыцца, прайсці (пра час, пару, падзеі і пад.).
Вось і лета мінула.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каму. Споўніцца (пра ўзрост).
Яму мінула сем гадоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
расплы́сціся і расплы́цца, -плыву́ся, -плыве́шся, -плыве́цца; -плывёмся, -плывяце́ся, -плыву́цца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Паплысці ў розныя бакі.
Гусі расплыліся па возеры.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разысціся пад уздзеяннем вільгаці, вады.
Літары расплыліся, нічога нельга разабраць.
3. перан. Страціць выразнасць ліній, абрысаў.
У цемрадзі расплыліся абрысы гор.
4. перан. Распаўнець, страціць стройнасць фігуры (разм.).
Р. на старасці гадоў.
5. З’явіцца на твары (пра ўсмешку).
На твары расплылася лагодная ўсмешка.
|| незак. расплыва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адва́га, ‑і, ДМ ‑вазе, ж.
Смеласць, рашучасць, бясстрашнасць. Хваліць за адвагу. Набрацца адвагі. Не хапае адвагі. □ Для Алёнкі была вялікая спакуса прачытаць той верш, але адвагі нехватала. Колас. І гэтай песні нельга сутрымаць, Мы з ёю стрэнем наш вясёлы май: Адвагу сіл у росквіце гадоў, Усмешку нашых новых пабудоў. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аза́лея, ‑і, ж.
Паўднёвая дэкаратыўная кустовая расліна сямейства верасовых з жоўтымі і інш. кветкамі. Недалёка ад вёскі Замошша, каля Жыткавіч, ёсць участак зямлі з раслінай, узрост якой, па сцвярджэнні вучоных, мільён гадоў. Гэта пантыйская азалея — старажытная і амаль усюды вымерлая расліна. А тут на невялікім кавалачку палескай зямлі яна захавалася. «Звязда».
[Ад грэч. azaleos — сухі.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акрэ́сліцца, ‑ліцца; зак.
1. Стаць бачным, выдзеліцца. У варухлівым святле акрэсліўся кружок цыферблата. Мележ.
2. Набыць ясны, выразны характар. У пачатку 30‑х гадоў выразна акрэсліліся погляды К. Чорнага на жыццё і мастацтва, склаўся яго светапогляд. Луфераў. Так акрэсліўся наступны этап ўздыму грамадскае, гаспадаркі — ліквідацыя разрыву паміж земляробствам і жывёлагадоўляй. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нюа́нс, ‑у, м.
Адценне, нязначны пераход (колеру, гукаў). Нюансы сіняга колеру. Нюансы вымаўлення. □ Колькі сплыло гадоў, а я памятаю чысты голас хлопчыка да самых дробных нюансаў. «ЛіМ». // перан. Наогул адценне, тонкае адрозненне ў чым‑н. Нюансы настрою. □ Тонкім лірызмам, праўдзівасцю пачуцця, багаццем унутраных душэўных нюансаў вызначаюцца вершы Танка аб каханні. Бярозкін.
[Фр. nuance.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перакана́ўчы, ‑ая, ‑ае.
Які пераконвае, прымушае паверыць у правільнасць, праўдзівасць чаго‑н. Пераканаўчы факт. □ Мужчыны гадавалі пытанні і ўважліва слухалі пераканаўчыя адказы. Шамякін. З даўніх гадоў ведаў .. [Азяўчыкаў]: жаўцее ўвосень жыта — пераканаўчая прыкмета недароду. Дуброўскі. // Пранікнуты сілай перакананасці. Вобразы былі такія яркія і пераканаўчыя, што ім нельга было не верыць. Гамолка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разнаві́днасць, ‑і, ж.
1. Прыватны від якой‑н. агульнай катэгорыі, якога‑н. тыпу, з’явы. Пісьмовая разнавіднаць мовы. □ Як жанр, як эпічная разнавіднасць .. [фальклорна-рамантычная] паэма знікае недзе ў канцы 20‑х гадоў. Бярозкін.
2. Група асобных індывідаў (раслін, жывёл, мікраарганізмаў) унутры віду, якія вылучаюцца некаторымі асаблівасцямі сярод іншых індывідаў таго ж віду.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сямідзесяцігадо́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Працягласцю ў семдзесят год. Сямідзесяцігадовы перыяд. // Які мае ўзрост у семдзесят гадоў. Праз якую гадзіну .. [Суздалеў] ўжо ў прыцемках сядзеў і гаварыў з худым і касцістым, можа сямідзесяцігадовым, старым. Чыгрынаў.
2. Які мае адносіны да сямідзесяцігоддзя (у 2 знач.); звязаны з заканчэннем тэрміну ў семдзесят год. Сямідзесяцігадовы юбілей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)