вадаём, ‑а, м.
Натуральная або штучная ўпадзіна, напоўненая вадой; басейн. Рачны вугор жыве ў вадаёмах, якія звязаны з Атлантычным акіянам. В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
радыеакты́ўнасць, ‑і, ж.
Здольнасць некаторых атамных ядзер самаадвольна распадацца, вылучаючы элементарныя часцінкі: электроны, пазітроны і пад. Радыеактыўнасць урану. Прыродная радыеактыўнасць. Штучная радыеактыўнасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скурамі́т, ‑у, М ‑міце, м.
Штучная скура, якая ідзе на падэшвы. Унізе ж шаргатня, Падэшваў колькі: З насечкай гума, скураміт, капрон. Калачынскі.
[Калька з руск. кожемёт ад «имитация кожи».]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Абдзі́ркус ’той, хто хутка дзярэ адзенне’ (Сцяц.). Штучная лацінізаваная форма. Да абдзіркі (гл.). Параўн. польск. obdartus ’абадранец’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пратэ́з, ‑а, м.
Штучная частка цела (рука, нага, зубы і інш.), зробленая ўзамен страчанай прыроднай. [Вадзім] падпісваў.. свой апошні зборнічак. Падпісваў левай рукой — на правай замест кісці быў пратэз. Мехаў.
[Ад грэч. próthesis — дадатак, прыбаўка, далучэнне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
неесте́ственный ненатура́льны; (искусственный) шту́чны; (необычайный) незвыча́йны;
неесте́ственная улы́бка ненатура́льная ўсме́шка;
неесте́ственная весёлость шту́чная (ненатура́льная) весяло́сць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шту́чны 1, ‑ая, ‑ае.
1. Ненатуральны, зроблены накшталт сапраўднага, прыроднага. Штучнае валакно. □ Бакалы, вазы і кілішкі са штучнага хрусталю пераліваліся ўсімі колерамі вясёлкі. Шамякін.
2. Роблены, прытворны, няшчыры. Размінаючыся з Рыгорам, [Грамадой] першы схіляе галаву з засмучанай ветлівасцю, такою штучнаю на яго грубым твары. Крапіва. [Следчы] стараецца ўсміхнуцца, але штучная ўсмешка толькі крывіць яго рот. Сабаленка.
•••
Штучнае дыханне гл. дыханне.
Штучны адбор гл. адбор.
шту́чны 2, ‑ая, ‑ае.
1. Які ўяўляе сабой асобную рэч, прадмет. Штучны тавар. // Які служыць, прызначаецца для гандлю таварам, які нельга ўзважыць або адмераць. Штучны аддзел магазіна. // Зроблены, выпушчаны не серыяй, а ў колькасці некалькіх экземпляраў, абмежавана. Штучная шабля. Штучны медаль.
2. Спец. Які праводзіцца, робіцца па штуках (у 1, 2 знач.). Штучная аплата.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пратэ́з ’штучная частка цела, якая замяняе страчаную прыродную’ (ТСБМ). Праз рус. проте́з ’тс’ (польск. proteza) з франц. prothèse ’тс’, якое з грэч. πρόσθεσις ’далучэнне, прыбаўленне’ (Чарных, 2, 73; ЕСУМ, 4, 609).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грот 1, ‑а, М гроце, м.
Штучная або прыродная пячора. Абследаваць грот.
[Іт. grotta.]
грот 2, ‑а, М гроце, м.
Ніжні парус на грот-мачце.
•••
Грот-мачта — сярэдняя, самая высокая мачта на парусных і вёсельных суднах.
[Ад гал. groot— вялікі.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ранджу́га ’дзяруга’ (Бяльк.). Відавочна ад *раджуга, што варыянта да радзюга (гл.); штучная назалізацыя, характэрная для некаторых гаворак усходу Беларусі, магчыма звязана з жаданнем зрабіць больш “культурнымі” некаторыя вясковыя словы, параўн. рамбіна (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)