чад, ‑у, М ‑дзе, м.

1. Удушлівы атрутны газ, які ўтвараецца пры няпоўным згаранні вугалю ва ўмовах недастатковага прытоку паветра. Пакой дыхнуў цеплынёю і чадам, толькі што юшку закрылі, мусіць. Галавач. У хаце не было цяпла, хаця Волька зачыніла юшку яшчэ разам з чадам, і ці не ад таго ў Аркадзя пачынала балець галава. Пташнікаў.

2. Едкі, удушлівы дым, які ўзнікае пры гарэнні чаго‑н. (звычайна тлушчу). На кухні быў чад і прагорклы смурод апаленага пер’я і перасмажанага тлушчу. Самуйлёнак. // перан.; які або чаго. Моцны, насычаны пах чаго‑н. Расы хараство і на вейках, Узятае ў волкіх раслін, У руж, у альшэўнікаў клейкіх І хмелю, што чад свой разліў. Калачынскі. Ад канаплянага чаду баліць галава. Навуменка.

3. перан. Тое, што моцна ўздзейнічае на псіхіку чалавека, на яго свядомасць. Брыль вельмі праўдзіва і канкрэтна-гістарычна паказаў, як фашысцкі нацыяналістычны чад адурманьваў усё больш шырокія пласты нямецкага насельніцтва. Дзюбайла. Алесь бачыў усё гэта на свае вочы — і разгул расізму, і пратэст супроць шавіністычнага чаду. Юрэвіч. // Пра стан самазабыцця, захаплення. Марына Паўлаўна праз цэлы дзень жыла ў ружовым чадзе новага адчування. Зарэцкі. Маладзейшыя за яго [Віктара] хлопцы.. шчыра зайздросцілі Віктараваму шчасцю, дзяўчаты наперабой загаварвалі з ім, а Цімохава дачка Фруза ўвесь час тулілася да яго.. У нейкім чадзе мінула тры дні. Асіпенка. // Хмель. Калі выйшаў вінны чад, Ной устаў, судзіць пачаў. Крапіва.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

старана́ ж., в разн. знач. сторона́; (обширная территория — ещё) край м.;

з ро́днай ~ны́ — из родно́й стороны́, из родно́го кра́я;

партыза́нская с. — партиза́нская сторона́, партиза́нский край;

спрэ́чкі ~ро́н у судзе́ — пре́ния сторо́н в суде́;

сто́раны прамавуго́льніка — сто́роны прямоуго́льника;

даве́дацца ~но́й — разузна́ть стороно́й;

◊ на ~не — на стороне́;

мая́ (яго́, яе́ і пад.) спра́ва — с. — моё (его́, её и т.п.) де́ло — сторона́;

на ~ну́ — на́ сторону

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сцяна́ ж., в разн. знач. стена́;

гарадска́я с. — городска́я стена́;

перале́зці це́раз ~ну́ — переле́зть че́рез сте́ну;

с. ро́ва — стена́ рва;

памі́ж і́мі вы́расла с. — ме́жду ни́ми вы́росла стена́;

с. жы́та — стена́ ржи;

○ глуха́я с. — глуха́я стена́;

капіта́льная с. — капита́льная стена́;

◊ бі́цца галаво́й аб ~ну́ — би́ться голово́й о сте́нку;

кіта́йская с. — кита́йская стена́;

у чатыро́х сце́нах — в четырёх стена́х;

ле́зці на ~ну́ — лезть на́ стену;

прыпе́рці да ~ны́ — (каго) припере́ть к стене́ (кого);

паста́віць да ~ны́ — поста́вить к стене́;

стаць ~но́й — стать стено́й;

с. да ~ны́ — стена́ к стене́;

як за каме́ннай (мурава́най) ~но́й — как за ка́менной стено́й;

спадзява́цца як на каме́нную (мурава́ную) ~ну́ — наде́яться как на ка́менную сте́ну;

як у (аб) ~ну́ гаро́хам — как в (об) сте́ну (сте́нку) горо́х;

у сваёй ха́це і сце́ны памага́юць — посл. в своём до́ме и сте́ны помога́ют;

ілбо́м ~ну́ не праб’е́ш — посл. лбом сте́ну не прошибёшь;

і сце́ны ву́шы ма́юць — посл. и у стен у́ши есть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дурны́

1. (лишённый ума) глу́пый;

д. чалаве́к — глу́пый челове́к;

2. (бестолковый, неразумный) глу́пый, дура́цкий;

д. ўчы́нак — глу́пый (дура́цкий) посту́пок;

~но́е стано́вішча — глу́пое (дура́цкое) положе́ние;

3. в знач. сущ. дура́к; глупы́ш;

◊ д. як пень (як бара́н, як бот) — глуп как си́вый ме́рин;

~ны́я гро́шы — шальны́е де́ньги;

крыча́ць ~ны́м го́ласам — крича́ть благи́м ма́том;

~ны́я жа́рты — глу́пая шу́тка;

з ~но́га ро́зуму — от (с) большо́го ума́;

няма́ дурны́х! — нет дурако́в!;

на маю́ ~ну́ю галаву́ (дурны́ ро́зум) — по моему́ сла́бому разуме́нию...;

за ~но́й галаво́й нага́м неспако́й — посл. дурна́я голова́ нога́м поко́я не даёт;

пашлі́ ~но́га, а за ім друго́га — посл. дурака́ пошлёшь, а за ним и сам пойдёшь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)