ту́мба, -ы, мн. -ы, тумб і -аў, ж.
1. Невысокі слупок каля дарогі або тратуара.
Бетонная т.
2. Падстаўка для чаго-н. у выглядзе слупка.
3. Круглае збудаванне для наклейвання аб’яў, афіш і пад.
Рэкламная т.
4. перан. Пра тоўстага непаваротлівага чалавека (часцей жанчыну) (разм., зневаж.).
|| памянш. ту́мбачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пуп, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Упадзіна на сярэдзіне жывата пасля адпадзення пупавіны.
2. Страўнік у птушак.
Курыны п.
3. Круглае ці вострае заканчэнне розных прадметаў (разм.).
Дарабіць п. у шапцы.
◊
Браць на пуп (разм.) — цяжка падымаць, перанапружвацца.
Пуп зямлі (разм., іран.) — пра таго, хто лічыць сябе галоўным, цэнтрам чаго-н.
|| памянш. пупо́к, -пка́, мн. -пкі́, -пко́ў, м. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Блінькі́ ’мочкі ў вушах’ (Сцяшк. МГ). Здаецца, ад блін 1: блін ’блін’ > ’штосьці круглае’ > ’мочка’. Параўн. бел. блі́нчык ’юшка’ (Касп.), рус. блин, блино́к ’тс’. Дакладней, бел. блінькі́ ўтворана ад памяншальнага *бліно́к.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Галду́шка ’гузік з аўчыны’ (Шатал.). Цёмнае слова, няма адпаведнасцей у суседніх мовах. Магчыма, тут нейкая аснова *голд‑, якая азначала ’штосьці круглае, камяк, катылёк’. Параўн. (але гэта вельмі няпэўна) рус. дыял. голды́жина (пск.) ’купіна’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Балаба ’вялікі тоўсты мянтуз, Loto lota L.’ (З жыцця), ’мянтуз’ (Інстр. лекс.). Бясспрэчна, да асновы балаб‑, што ўжываецца для абазначэння розных вырабаў з цеста (’штосьці круглае’). Параўн. бала́буха, бала́буш(к)а (далей: балабо́н і да т. п.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ромб ’паралелаграм з роўнымі і непрамымі вугламі’, ’знакі адрознення вышэйшых камандзіраў у Савецкай Арміі да 1943 г.’ (ТСБМ) — праз рус. ці польск. мовы з франц. rhombe ’тс’, якое з ст.-грэч. ῥόμβος ’усялякае круглае цела, якое абарачаецца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Балберка ’паплавок’ (З жыцця). Рус. балбе́ра, балбе́рка, балби́рка, укр. балбе́ра, балби́ра, балбе́рка, барбе́ра ’тс’. Слова цёмнага паходжання. Кузеля–Чайкоўскі (Словар, 34) лічыць, што гэта запазычанне з усх. моў. Вельмі няпэўна. Хутчэй да асновы *балаб‑, *балб‑ ’штосьці круглае, круглячок’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ілюміна́тар 1, ‑а, м.
Круглае воданепранікальнае акно ў борце або ў палубе судна. Задраіць ілюмінатары. □ Вецер мацнее, хвалі робяцца ўсё большымі, б’юць у барты, заліваюць ілюмінатары. В. Вольскі. // Акно ў борце самалёта, касмічнага карабля. Касманаўты падышлі да ілюмінатара. У бясконцай цемры бездапаможна трапятаўся.. прамень магутнага цэнтральнага пражэктара. Шыцік.
ілюміна́тар 2, ‑а, м.
Спецыяліст, які наладжвае ілюмінацыю.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Га́лы ’ягадзіцы’ (Нас.). Гл. га́ла 2.
Галы́ ’лыткі’ (Бяльк.). Суадносіцца, здаецца, з *golъ ’голы’. Матывацыя тут такая самая, што і ў слове галёнкі (слав. *golěnъ да *golъ). Аднак не выключаецца, што, магчыма, ёсць сувязь з га́ла ’штосьці круглае’ (гл. га́ла 2, галы ’ягадзіцы’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лісі́ца 1, ‑ы, ж.
1. Тое, што і ліс (у 1, 3 знач.).
2. Тое, што і ліса (у 1 знач.).
лісі́ца 2, ‑ы, ж.
Разм.
1. Тоўстае круглае палена, якое кладзецца ўпоперак саней для перавозкі бярвення.
2. Прыстасаванне для сціскання дошак; ціскі.
лісі́ца 3, ‑ы, ж.
Тое, што і лісічка 2. Ля кратовых ямак — грыбы лісіцы выскачылі з зямлі, дробненькія яшчэ. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)