арэа́л, -а, мн. -ы, -аў, м. (спец.).
1. Частка зямной або воднай паверхні, у межах якой сустракаецца той або іншы від (род, сямейства і пад.) жывёльнага ці расліннага свету.
2. Тэрыторыя пашырэння якіх-н. з’яў, прадметаў і г.д.
А. дысімілятыўнага акання.
|| прым. арэа́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Зыб ’лёгкае хістанне воднай паверхні’. Рус. зыбь. Ст.-рус. зыбь (XVI ст.). Ад дзеяслова зыбаць (гл.) з тэматычным ‑ь (< *‑ĭ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зама́сліць, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак., каго-што.
Запэцкаць маслам, чым‑н. тлустым; зашмальцаваць. Замасліць вопратку. // Насыціць масламі, тлушчамі, змачыць воднай масленай эмульсіяй у працэсе апрацоўкі. Замасліць пражу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гідратэ́хніка, ‑і, ДМ ‑ніцы, ж.
Навука аб выкарыстанні водных рэсурсаў у гаспадарцы і барацьбе са шкодным дзеяннем воднай стыхіі, а таксама галіна тэхнікі, якая выконвае гэтыя задачы з дапамогай адпаведных збудаванняў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рабізна́, ‑ы, ж.
1. Уласцівасць рабога. Брычка аддалялася. Рабізна сонечных плям скакала па ёй, па конях, па людзях, якіх нельга ўжо было адрозніць адзін ад аднаго. Караткевіч.
2. Лёгкае хваляванне воднай паверхні. Ад лёгкага ветрыку на возеры прабягае дрыготкая рабізна. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сіняво́д — нейкая расліна з паралельнымі назвамі конікі, чаравічкі (віл., Стан.). Параўн. укр. синьово́д ‘рагулькі, Delphinium L.’, якое па колеры і форме кветкі збліжаецца з синьово́д ‘птушка зімародак, Alcedo atthis L.’, што да си́ній і вода́ (ЕСУМ, 5, 239). Несумненная сувязь з сіні (гл.), спецыфічная форма кветак адлюстравана ў іншых назвах, што могуць нагадваць галаву воднай птушкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
накірава́цца, ‑руюся, ‑руешся, ‑руецца; зак.
1. Пайсці, паехаць куды‑н., да каго‑, чаго‑н., рушыць у якім‑н. кірунку. Накіравацца на сход. Накіравацца да знаёмага. □ Шпаркімі крокамі, а дзе і подбегам накіраваўся дзед на сваю сядзібу. Колас. З кабіны самазвала вылез начальнік зборачнага цэха і вайсковым крокам накіраваўся да трыбуны. Карпаў.
2. Узяць, набыць які‑н. кірунак руху, развіцця. Апошнія прамяні .. [сонца] слізганулі па воднай прасторы, а затым накіраваліся ўгору. Маўр.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
далягля́д, ‑у, М ‑дзе, м.
Уяўная лінія, мяжа паміж небам і зямной ці воднай паверхняй; гарызонт. Сонца сваім ніжнім краем кранулася чорнай рысы далягляду, пачало апускацца за лес. Краўчанка. // Частка неба над лініяй гарызонта; небасхіл. Палаў далягляд палярнага сонца, якое так і не ўзышло. Шамякін. // Прастор, які можна акінуць вокам. Далягляд пашырыўся: справа была відаць амаль палова горада, а з боку яго — на жытнёвых палетках каціліся няспынныя хвалі. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гарызо́нт, -у, М -нце, мн. -ы, -аў, м.
1. Уяўная мяжа неба і зямной ці воднай паверхні, а таксама прастора неба над гэтай мяжой.
Ні воблачка на гарызонце.
2. Уся бачная вакол назіральніка прастора, далягляд.
З самалёта адкрыўся шырокі г.
3. перан. Круг ведаў, інтарэсаў, ідэй.
Студэнт з шырокім гарызонтам.
Г. паэта.
4. перан. Круг дзеянняў, магчымасцей.
Перад моладдзю адкрыты шырокія гарызонты.
5. Узровень вады ў рацэ ці вадаёме (спец.).
Г. вады ў рацэ.
6. Пласт адкладанняў горных парод, які вылучаецца па якой-н. прыкмеце (спец.).
Г. вапняку.
◊
Знікнуць з гарызонту — перастаць з’яўляцца дзе-н., у якой-н. кампаніі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Су́ша ’зямля ў процілегласць воднай прасторы’, ’сухое надвор’е, засуха’ (ТСБМ, ТС), ’сухое надвор’е, засуха’ (Сл. ПЗБ, Байк. і Некр., Гарэц., Янк. 3., Пятк. 2, Сцяшк.), ’сухое месца’ (Сл. ПЗБ), ’цвёрдая зямля, мацярык’ (Ласт.). Укр. су́ша, рус. су́ша, ц.-слав. суша, польск. susza, чэш. souše, серб.-харв. су̑ша ’суш’, славен. súša ’тс’, балг. су́ша ’суша, засуха’, макед. суша ’тс’. Прасл. *suša (< *suxja) утворана ад *suchъ, сухі (гл.) пры дапамозе суф. ‑ja, што ўтварае адпрыметнікавыя абстрактныя назоўнікі, якія могуць набываць канкрэтнае значэнне, гл. Борысь, Etymologie, 544; Фасмер, 3, 814.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)