водвори́ть сов.
1. (на жительство) пасялі́ць; (поместить) змясці́ць; (поставить) паста́віць; (посадить) пасадзі́ць;
водвори́ть в дом пасялі́ць у дом;
водвори́ть в тюрьму́ пасадзі́ць у турму́;
водвори́ть на ме́сто паста́віць на ме́сца;
2. перен. (установить) устанаві́ць, наве́сці;
водвори́ть поря́док устанаві́ць (наве́сці) пара́дак;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
падчы́сціць, ‑чышчу, ‑чысціш, ‑чысціць; зак., што.
1. Зрабіць больш чыстым; прывесці ў парадак. Гулка забубнілі па зямлі раптоўныя ліўні; яны то аціхалі, то наляталі зноў і ўсё абмылі, усё падчысцілі, сагналі мутнымі пераваламі з двароў і палеткаў бруд, трэскі, салому. Лужанін. Падчысціць бы.. [рэчы], падрамантаваць, дык і пайшлі б у ход. Кулакоўскі.
2. Сцерці, саскрэбці (напісанае, надрукаванае).
3. Разм. Усё дачыста, без астатку забраць, з’есці і пад. [Маці:] — А ў каморцы і мышам ужо няма чаго есці — надоечы я ўсё да апошняй крупінкі падчысціла. Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плён, ‑у, м.
1. Тое, што вырашчана: садавіна, гародніна, зерне і пад.; ураджай. Не злічыць у ім [садзе] плёнаў: грушаў, яблыкаў, сліў. Машара. Не зробіш гэтага, не паставіш кій ці не нацягнеш нітку, па якіх бы фасоля магла віцца, — не чакай і плёну. Сачанка.
2. перан. Вынік старанняў; дасягненне. — У палку мне добра. Лятаю і лятаю. Адразу бачу плён сваёй работы... Алешка. Дапісана апошняя старонка, правераны разлікі, цытаты і формулы, прыведзены ў парадак чарцяжы, і — хораша бачыць плён сваіх пошукаў і пакут. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раскла́д, ‑у, М ‑дзе, м.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. раскладаць 1 — раскласці 1.
2. Графік, у якім указваецца час, месца, паслядоўнасць правядзення чаго‑н. Пеця дакладна ведаў расклад усіх паяздоў і да кожнага з іх быў напагатове. Ракітны. Вучні застукалі векамі партаў, зашамацелі сшыткамі — у раскладзе значыўся ўрок па мове. Шахавец. // Парадак, распарадак чаго‑н. Лабановіч прыносіць свой расклад работы ў школе. Колас.
•••
Штатны расклад — дакумент, які вызначае склад работнікаў якой‑н. установы, прадпрыемства з указаннем іх пасад і акладаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фала́нга 1, ‑і, ДМ ‑нзе, ж.
1. Баявы парадак пяхоты і конніцы ў старажытных грэкаў, шчыльна самкнуты строй з некалькіх шарэнгаў.
2. перан. Кніжн. Рад, шарэнга каго‑, чаго‑н. Без канца доўгая фаланга чаўноў і лодак упіраецца ў бераг вострымі насамі. Колас.
3. Вялікая абшчына, камуна (у сацыяльным утапічным вучэнні фур’ерыстаў).
4. Іспанская фашысцкая партыя.
[Грэч. phalanx.]
фала́нга 2, ‑і, ДМ ‑нзе, ж.
У анатоміі кожная з трох кароткіх трубчастых костачак пальца.
[Грэч. phalanx.]
фала́нга 3, ‑і, ДМ ‑нзе, ж.
Ядавітая жывёліна класа павукападобных.
[Грэч. phalanx.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чапуры́цца, ‑руся, ‑рышся, ‑рыцца; незак.
Разм.
1. Прыхарошвацца, адмыслова прыбірацца, прыводзіць сябе ў парадак. Пакуль чапурыліся калгасныя артысты, пакуль падыходзілі да стагоў людзі, Уладзімір Іванавіч паспеў што-нішто расказаць. Кірэйчык. Варка такі сябе глядзела: як толькі прыходзіла з поля, чысценька вымывалася, круцілася перад люстрам, запляталася, чапурылася і станавілася такою, хоць ты яе ў тэлевізар паказвай. Сабаленка. Дзедка пагаліўся, Стаў ён чапурыцца — Маладзей зрабіўся Так гадкоў на трыццаць! Валасевіч.
2. Надзімацца, натапырвацца (пра птушак). На прасторным двары Сімона чапурыўся дурны ганарлівы індык. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ула́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; -джаны; зак.
1. што. Давесці да жаданага канца, да згоды.
У. справу.
У. спрэчнае пытанне.
У. канфлікт.
2. каго (што). Змясціць, прыстроіць куды-н.; дапамагчы паступіць на работу, вучобу.
У. хворага ў шпіталь.
У. на кватэру.
У. юнака на працу.
3. каго-што. Зручна размясціць, палажыць, паставіць.
У. калодачны вулей на дрэве.
4. каму. Унаравіць, дагадзіць (разм.).
Гэтаму чалавеку цяжка ў.
5. што. Прывесці ў належны парадак; зрабіць прыгодным для карыстання (разм.).
У. усё ў хаце.
У. станок.
6. Паспець прыбыць куды-н. у пэўны час (разм.).
Уладзіў пад самы абед.
|| незак. ула́джваць, -аю, -аеш, -ае (да 1—6 знач.).
|| наз. ула́джванне, -я, н. (да 1—3 і 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уча́стак, -тка, мн. -ткі, -ткаў, м.
1. Асобная частка якой-н. паверхні.
У. магістралі.
Пашкоджаны ў. скуры.
2. Частка зямельнай плошчы, занятая чым-н. або прызначаная для чаго-н.
Зямельны ў.
Працаваць на прысядзібным участку.
Доследны ў.
3. Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае падраздзяленне чаго-н.
Выбарчы ў.
Урачэбны ў.
4. Частка фронту, зона дзеяння якой-н. воінскай часці, вайсковага злучэння.
На ўчастку стралковага палка.
5. Галіна, сфера якой-н. грамадскай дзейнасці.
Адказны ў. работы.
6. У царскай Расіі: падраздзяленне, аддзяленне гарадской паліцыі.
Адвесці ва ў.
|| прым. участко́вы, -ая, -ае (да 3 і 6 знач.).
У. ўрач.
Участковая выбарчая кампанія.
У. ўпаўнаважаны.
У. інспектар (афіцэр міліцыі, адказны за парадак на даручаным яму ўчастку; у 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
план, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Чарцёж, які паказвае на плоскасці мясцовасць, збудаванне і пад.
П. зямельнага ўчастка.
2. Загадзя намечаная сістэма мерапрыемстваў, якая прадугледжвае парадак, паслядоўнасць і тэрмін выканання работ.
Вытворчы п.
Працаваць па плане.
Каляндарны п.
3. Праект, праграма якога-н. дзеяння.
П. падарожжа.
4. Узаемнае размяшчэнне частак, паслядоўнасць, сістэма.
П. урока.
5. Месца, размяшчэнне якога-н. прадмета ў перспектыве.
Пярэдні п.
Адысці на задні п. (перан.: страціць актуальнасць, стаць другарадным).
6. Маштаб паказу прадметаў, асоб пры здымках, у творах і пад.
Паказаць што-н. на кінаэкране буйным планам.
7. Галіна праяўлення чаго-н. або спосаб разгляду чаго-н., пункт гледжання (кніжн.).
Роля гераічнага плана ў кінафільме.
У тэарэтычным плане.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
чарга́, -і́, ДМ -рзе́, мн. чэ́ргі і (зліч. 2, 3, 4) чаргі́, чэ́рг і -аў, ж.
1. Парадак, паслядоўнасць у руху каго-, чаго-н.
Стаяць у чарзе за білетамі.
2. Чыё-н. месца ў такім парадку.
Прапусціць сваю чаргу.
3. Людзі, якія размясціліся паслядоўна адзін за адным з якой-н. мэтай.
У касу была вялікая ч.
4. Спіс асоб, якія павінны атрымаць што-н. у парадку чарговасці.
Ч. на атрыманне кватэры.
5. Пэўная колькасць патронаў, выпушчаных кулямётам, аўтаматам за адзін прыём.
Аўтаматная ч.
◊
Жывая чарга — чарга, якая патрабуе абавязковай прысутнасці ўсіх, хто заняў яе.
Заняць чаргу — стаць або запісацца ў чаргу за чым-н.
У сваю чаргу — са свайго боку; адпаведна.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)