ле́ксіка, ‑і, ДМ ‑сіцы, ж.
Сукупнасць слоў якой‑н. мовы ці дыялекта. Беларуская лексіка. Дыялектная лексіка. // Сукупнасць слоў, якія ўжываюцца ў якой‑н. сферы дзейнасці. Прафесійная лексіка. // Слоўнікавы склад твораў якога‑н. аўтара. Лексіка Якуба Коласа.
[Ад грэч. lexikos — слоўнікавы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ка́дры, ‑аў; адз. няма.
1. Пастаянны састаў воінскіх часцей, які не дэмабілізуецца ў мірны час. Служыць у кадрах.
2. Асноўны састаў кваліфікаваных работнікаў якой‑н. галіны дзейнасці, якога‑н. прадпрыемства, установы і пад. Тэхнічныя кадры.. Сельскагаспадарчыя кадры.
[Фр. cadres.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самаліквіда́цыя, ‑і, ж.
Спыненне дзейнасці якой‑н. установы, арганізацыі рашэннем самой гэтай установы, арганізацыі; самазакрыццё. Пасля самаліквідацыі «Узвышша» Кузьма Чорны часта наведваў Дом пісьменнікаў. Хведаровіч. Вясной 1905 года [«Белорусский вестник»] страціў апошніх падпісчыкаў і апынуўся перад пагрозай самаліквідацыі. «Полымя».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
насле́даваць, -дую, -дуеш, -дуе; -дуй; -даваны; зак. і незак., што.
1. Атрымаць (атрымліваць) у спадчыну якія-н. уласцівасці, якасці бацькоў, продкаў.
Н. многія рысы характару ад маці.
2. толькі незак., што і каму-чаму. Быць прадаўжальнікам якой-н. дзейнасці, якіх-н. традыцый; браць што-н. за ўзор.
Н. фальклорную паэтыку.
|| наз. насле́даванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
будзі́ць, буджу́, бу́дзіш, бу́дзіць; незак.
1. каго-што. Перапыняць чый-н. сон, прымушаць прачнуцца.
Б. дзяцей у школу.
2. перан. Абуджаць што-н. у каго-н., выклікаць да жыцця, дзейнасці.
Б. успаміны.
|| зак. пабудзі́ць, -буджу́, -бу́дзіш, -бу́дзіць; -бу́джаны (да 1 знач.), прабудзі́ць, -буджу́, -бу́дзіш, -бу́дзіць; -бу́джаны (да 2 знач.) і разбудзі́ць, -буджу́, -бу́дзіш, -бу́дзіць; -бу́джаны.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
размахну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Зрабіць узмах рукой для ўдару, кідання і пад.
2. перан. Вызначыцца шырынёй, смеласцю ва ўчынках, паўнатой праяўлення якой-н. дзейнасці (разм.).
Бацька жаніў сына, ды так размахнуўся, што паўсвету заклікаў гасцей.
|| незак. разма́хвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. разма́х, -у, м. Шырокі р. Р. будаўніцтва.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дэзарганіза́цыя, ‑і, ж.
Разлад арганізаванасці, парушэнне парадку, нармальнай дзейнасці каго‑, чаго‑н. Дэзарганізацыя вытворчасці. Уносіць дэзарганізацыю ў работу. □ Атрутная хлусня арганізатараў контррэвалюцыі, разлічаная на дэзарганізацыю салдацкіх мас, .. выклікала рэзкі адпор з боку бальшавіцкіх газет і партыйных арганізацый. «Полымя».
[Фр. désorganisation.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тармажэ́нне, ‑я, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. тармазіць (у 1, 2 знач.).
2. Спец. Аслабленне або спыненне ўзбуджэння ў тканцы арганізма, калі прадаўжае дзейнічаць раздражняльнік; актыўная затрымка дзейнасці нервовых цэнтраў або рабочых органаў. Тармажэнне і ўзбуджэнне. Цэнтры тармажэння.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узбро́іць, узброю, узброіш, узброіць; зак., каго-што.
1. Забяспечыць зброяй, сродкамі для вядзення бою. Узброіць атрад вінтоўкамі. Узброіць армію. □ У першыя дні вайны Карнееў сабраў у насельніцтва паляўнічыя стрэльбы і ўзброіў сельскі актыў. Залескі.
2. чым. Забяспечыць прыладамі, прыстасаваннямі для якой‑н. дзейнасці. Узброіць тэхнікай. // перан. Даць якія‑н. веды, звесткі і пад., неабходныя для якой‑н. дзейнасці. Узброіць вучняў грунтоўнымі ведамі асноў навук. □ — Што дала мне студыя? Узброіла неабходнымі ведамі і навучыла карыстацца імі ў практыцы. Сяргейчык. Партыя ўзброіла пісьменнікаў ясным разуменнем задач літаратуры ў эпоху будаўніцтва камунізма. Казека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
юбіле́й, ‑ю, м.
Гадавіна дзейнасці каго‑н. або існавання чаго‑н., якая вылічваецца звычайна дзесяцігоддзямі, стагоддзямі і ўрачыста адзначаецца грамадскасцю. Юбілей вучонага. 900‑гадовы юбілей Мінска. □ Мой край юбілей адзначае І славіць здабыткі свае. Астрэйка. // Урачыстасці, прысвечаныя такой гадавіне.
[Ад лац. jubilaeus annus — юбілейны год.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)