сце́рва, ‑ы, м. і ж.

Разм. лаянк. Подлы чалавек. [Рачкоўскі:] — Сам забудзься, што ты — сцерва, дык і людзі забудуцца. Зарэцкі. — Прызнавайся, сцерва! — не вытрымлівае Свірыд і кідаецца на нявестку. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тру́шанка, ‑і, ДМ ‑нцы, ж.

Тое, што і трасянка. [Варанецкі] не мог уявіць, чаму ніхто не паказваецца на ферму. Ён сам узяўся паіць кароў і раздаваць ім трушанку. Дуброўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

узаемадзе́йнічаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Быць, знаходзіцца ва ўзаемадзеянні, дзейнічаць узгоднена. Жыццёвы вопыт большасці пісьменнікаў праз творы актыўна ўзаемадзейнічаў з вопытам чытача, які сам зведаў, што такое вайна. Дзюбайла.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

по́зна нареч. безл., в знач. сказ. по́здно;

◊ лепш по́зна, як ніко́лі — лу́чше по́здно, чем никогда́;

хто п. хо́дзіць, той сам сабе́ шко́дзіць — посл. по́зднему го́стю — ко́сти

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Гарга́ра 1 ’сварлівая жанчына’ (Нас., Касп.). Этымалогію дае сам Насовіч: «звукоподражание свойственно грызущимся собакам». Далейшае расшырэнне семантыкі адбывалася так: ’сварлівая жанчына’ → ’злая, худая, вялікая жанчына’ — ’вялікая, няскладная рэч’. Гэта другая «стадыя» зафіксавана ў Бяльк.: «Піліп за жонку узяў нейкую гыргару: ростам пад неба, а худая‑прыхудая». Апошнюю стадыю фіксуе БРС: «вялізная, няскладная рэч».

Гарга́ра 2 ’вялізная, няскладная рэч’ (БРС). Гл. гаргара 1.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

себя́ мест. возвратное в род., вин. сябе́ (дат., предл. сабе́, твор. сабо́й, сабо́ю);

у себя́ у сябе́;

◊

вне себя́ не по́мнячы сябе́;

како́в он из себя́ які́ ён з вы́гляду (сабо́й, сабо́ю);

к себе́ а) к сабе́, да сябе́;

дверь открыва́ется к себе́ дзве́ры адчыня́юцца к сабе́ (да сябе́); б) да сябе́;

дире́ктор ушёл к себе́ дырэ́ктар пайшо́ў да сябе́;

от себя́ ад сябе́;

по себе́ а) па сабе́;

он вы́брал рабо́ту не по себе́ ён вы́браў пра́цу не па сабе́; б) пасля́ сябе́;

они́ оста́вили по себе́ до́брую па́мять яны́ пакі́нулі пасля́ сябе́ до́брую па́мяць;

сам по себе́ сам па сабе́;

про себя́ сам (сама́) сабе́;

чита́ть про себя́ чыта́ць сам (сама́) сабе́;

ду́мать про себя́ ду́маць сам (сама́) сабе́;

не по себе́ нядо́бра;

себе́ на уме́ скры́тны, хітрава́ты, хі́тры, хітру́н;

само́ собо́й само́ сабо́й;

прийти́ в себя́ а) (после обморока) ачу́цца; б) (опомниться) апо́мніцца, апа́мятацца;

вести́ за собо́й ве́сці за сабо́й.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

го́лы, -ая, -ае; гол, -а.

1. Не апрануты, не прыкрыты адзеннем.

Голая спіна.

2. Без расліннага або валасянога покрыва.

Г. чэрап.

Голыя дрэвы.

3. Нічым не пакрыты, не прыкрыты.

Голыя сцены.

Спаць на голым ложку.

4. перан. Узяты сам па сабе, без тлумачэнняў, без дадаткаў.

Голыя лічбы.

Голыя факты.

5. Без прымесей, чысты.

Г. пясок.

6. перан. Бедны.

Балявалі, пакуль голы сталі (прыказка).

◊

Гол як сакол — вельмі бедны, які нічога не мае.

Голы як бізун — пра вельмі беднага чалавека.

Голы як бубен (разм.) — пра голае, без расліннасці месца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

сябе́, ДМ сабе́, Т сабо́й (сабо́ю), займ. зваротны.

Указвае на адносіны дзеяння да таго, хто яго ўтварае (дзейніка), адпавядаючы па сэнсе асабовым займеннікам любой асобы і ліку.

Расказаць пра с.

Паставіць сабе многа задач.

Размеркаваць паміж сабою.

Думаць пра с.

◊

Выйсці з сябе — раззлавацца.

Замкнуцца ў сабе — адасобіцца ад іншых.

Не па сабе каму (разм.) — няёмка (пра стан збянтэжанасці, разгубленасці і пад.).

Па сабе (разм.) — па сваім гусце.

Сам не ў сабе (разм.) — пра таго, хто страціў душэўны спакой.

У сябе хто (разм.) — у сваім доме, пакоі і пад.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

мача́лка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.

Вехаць для змывання гразі. Мыць плечы мачалкай. □ Юрка даў Люсі мачалку, другой узброіўся сам, і яны ўдваіх пачалі шараваць бітоны. Даніленка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ме́са, ‑ы, ж.

1. Тое, што і імша. Біскуп сам служыць прыехаў месу. Танк.

2. Музычны харавы твор на тэкст каталіцкага набажэнства, звычайна ў суправаджэнні арганаў ці аркестра. Меса Ліста.

[Фр. messe.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)