васьмёра, -мяры́х, -мяры́м, -мяры́мі, ліч. зб.
Восем.
Ужыв.:
а) з назоўнікамі мужчынскага або агульнага роду, якія абазначаюць асобу.
В. мужчын.
В. гуляк;
б) з асабовымі займеннікамі ў мн.л.
Нас было в.
Чакаем васьмярых;
в) з назоўнікамі мн.л., якія абазначаюць маладых істот.
В. дзяцей.
В. парасят;
г) з множналікавымі назоўнікамі.
В. сутак.
В. саней;
д) з некаторымі назоўнікамі, якія абазначаюць парныя прадметы.
В. вачэй.
В. рукавіц;
е) без назоўнікаў, калі абазначае асоб мужчынскага і жаночага полу.
Іх было в.: тры хлопцы і пяць дзяўчат.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адзна́ка, -і, ДМ -на́цы, мн. -і, -на́к, ж.
1. Знак, метка, след, якія паказваюць на што-н.; запіс, штамп і пад., якія сведчаць што-н.
А. на карце.
А. ў дакументах.
2. Прыкмета, акалічнасць, па якіх можна вызначыць што-н.
Па ўсіх адзнаках ураджай будзе добры.
3. Асаблівасць, рыса, якімі асоба ці прадмет адрозніваюцца ад іншых асоб ці прадметаў.
Індывідуальная а. асобы.
4. Агульнапрынятае абазначэнне ацэнкі ведаў і паводзін навучэнцаў.
Атрымаць выдатную адзнаку.
5. Ганаровы знак, ордэн, медаль і пад.
Дыплом з адзнакай.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дзяся́цера, дзесяцяры́х, дзесяцяры́м, дзесяцяры́мі, ліч. зб.
Дзесяць.
Ужыв.:
а) з назоўнікамі мужчынскага або агульнага роду, якія абазначаюць асобу.
Д. сыноў.
Д. сірот;
б) з асабовымі займеннікамі ў мн. л.
Нас было д.
Працаваць за дзесяцярых (перан.);
в) без назоўнікаў, калі абазначае асоб мужчынскага і жаночага полу.
Іх там працавала д.: шэсць мужчын і чатыры жанчыны;
г) з назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот.
Д. дзяцей.
Д. цялят;
д) з множналікавымі назоўнікамі.
Д. нажніц.
Д. саней.
Д. сутак;
е) з назоўнікамі, якія абазначаюць парныя прадметы.
Д. ботаў.
Д. рукавіц.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тро́е, траі́х, траі́м, траі́мі, ліч. зб.
Тры.
Ужыв.:
а) з назоўнікамі мужчынскага і агульнага роду, што абазначаюць асобу.
Т. сыноў.
Т. сірот;
б) з асабовымі займеннікамі ў мн.
Іх было т.
Гэту работу ўжо траім прапаноўвалі;
в) з назоўнікамі, якія абазначаюць маладых істот.
Т. дзяцей.
Т. цялят;
г) з множналікавымі назоўнікамі.
Т. саней.
Т. штаноў.
Т. сутак;
д) без назоўнікаў, калі абазначае асоб мужчынскага і жаночага полу разам.
Нас там працуе т.: два мужчыны і жанчына;
е) з некаторымі назоўнікамі, якія абазначаюць парныя прадметы.
Т. рукавіц.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
апе́ка, ‑і, ДМ апецы, ж.
1. Мерапрыемствы па ахове правоў і інтарэсаў асоб, якія не могуць самі весці сваіх спраў. Устанавіць апеку над малалетнім. // Нагляд над дзяржавай (ахова яе правоў, клопаты пра яе развіццё і пад.), які ператвараецца капіталістычнымі краінамі ў эксплуатацыю і аграбленне падапечных дзяржаў. Міжнародная апека.
2. Нагляд, кантроль над чыёй‑н. дзейнасцю. Выйсці з-пад апёкі.
3. Асобы, установы, арганізацыі, якія ажыццяўляюць апеку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кампле́кт, ‑у, М ‑кце, м.
1. Поўны набор якіх‑н. прадметаў (інструментаў, рэчаў і інш.), якія маюць агульнае прызначэнне і складаюць што‑н. цэлае. Камплект сталярных інструментаў. Камплект падручнікаў. Камплект боепрыпасаў. Камплект Вялікай Савецкай Энцыклапедыі. □ Гарміза павінен быў справіць Арыне абутак, поўны камплект адзежы. Колас.
2. Устаноўленая колькасць асоб, якія патрабуюцца або дапускаюцца куды‑н. па штату. Камплект вучняў. Камплект рабочых. Залічыць звыш камплекту.
[Ад лац. completus — поўны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сіно́д, ‑а, М ‑дзе, м.
1. У дарэвалюцыйнай Расіі — вышэйшы калегіяльны орган праваслаўнай рускай царквы; цяпер — дарадчы орган пры патрыярху Маскоўскім і ўсёй Русі. Наступалі.. [справы] звычайна з гаспадарчага ўпраўлення сінода, куды епархіі звярталіся па грошы. «Помнікі». Не папе рымскаму служу І не «свяцейшаму» сіноду! Я аддаю сваю душу Свайму няшчаснаму народу! Купала.
2. Сход духоўных і свецкіх асоб для вырашэння царкоўных спраў пратэстанцкай царквы.
[Ад грэч. synodos — сход.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тро́е, траі́х, ліч. зб.
Тры (падліковага значэння не мае, ужываецца з назоўнікамі мужчынскага, ніякага або агульнага роду, якія абазначаюць асоб. маладых істот, а таксама з назоўнікамі, якія маюць толькі мн. лік, і з асабовымі займеннікамі ў мн. ліку). Трое братоў. Трое ягнят. Нас было трое. Трое дзвярэй. У нас траіх. / у знач. наз. тро́е, траі́х. У сярэдзіне дня да нас у музей зайшло трое. Кавалёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каяны́ ’бессаромныя вочы’ (клец., Нар. лекс.). Адносна дэфініцыі параўн. прыклад. «Нібось каяны хаваў, як стыдзіла» (с. 207). Рэгіянальная інавацыя. Утворана, відаць, з суф. ‑ан (‑ян), які адзначаны Сцяцко, Афікс. наз., 26: назвы асоб па іх схільнасці да адпаведнага дзеяння, з экспрэсіяй непахвальнасці. Параўн. маладзян ’пажылы чалавек са звычкамі маладых’, салапап ’салапяка’ і інш. Калі прымаць такі варыянт утварэння, неабходна звязваць з дзеясловам каяць ’ганіць, караць’. Магчыма, не выключаны ўплыў каін ’пракляты, які не раскаяўся, акаянны’, каінскі ’акаянны’; «Каінская твая душа» (Нас.), аднак давесці гэта цяжка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трыбу́н ‘назвы розных службовых асоб у Старажытным Рыме’, ‘грамадскі дзеяч — выдатны прамоўца і публіцыст’ (ТСБМ), ст.-бел. трибунъ ‘службовая асоба ў Старажытным Рыме’ (XVII ст.). Са ст.-польск. trybun < лац. tribūnus ‘чыноўнік’ < tribus; ст.-бел. трибусъ ‘выбарчая акруга ў Старажытным Рыме’, запазычана ў XVI ст. праз ст.-польск. trybus ‘тс’, гл. Булыка, Лекс. запазыч., 36. Лац. tribūnas роднаснае умбр. trifu < іт. tribhu ‘траціна’ < *tri ‘тры’ (спачатку было тры часткі насельніцтва) і і.-е. *bhū̆/bheu̯‑ ‘быць’ (SWO, 1980, 680–681; Чарных, 2, 262; ЕСУМ, 5, 634).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)