Ржа ’іржа’ (ТСБМ, Сцяшк.; карэліц., Нар. лекс.; ТС; віл., Сл. ПЗБ), ’іржа на лёне’ (віц., Шн. 3); ’ржавая вада (на балоце)’ (ветк., Мат. Гом.; барыс., Сл. ПЗБ), ’балота з жалезнай рудой’ (жытк., нясвіж., слаўг., стол., Яшк.), ржа, іржа́, аржа́ ’рудая вада на балоце’ (ЛА, 2), ’галаўня’ (шуміл., Сл. ПЗБ), ’ношка на лапках пчалы’ (бабр., ЛА, 1). Да іржа 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рыжа́ ’іржа’ (Сцяшк. Сл., Сцяц., Жд. 3), ’рудая вада на балоце’ (зэльв., ЛА 2). Ад іржа́ (гл.) у выніку метатэзы, параўн. славац. rzavka ’іржавая вада на балоце’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ама́ль, прысл.
Мала чаго не хапае да чаго‑н., ледзь не.., каля, блізка, прыблізна каля... Лапата была старая, іржа амаль наскрозь праела жалеза. Самуйлёнак. Амаль без асаблівых прыгод дабраліся.. [Астап і Міколка] да горада. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Аржа́ ’іржа на металах і балотным месцы’ (Нас., Касп.), аржа́венне, аржа́вінне, аржа́вень ’балота’ (Нас., Мядзв., Касп., Гарэц.), ара́веники ’балотныя бесы’ (Нік. Очерки, 80), аржа́ўка ’пакрытая ржой рыба’ (Нас.), ’заліўны луг’ (Жд.) > аржаве́ць ’іржавець’ (Др.-Падб., Гарэц.). Гл. іржа.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ржа́нік ’жытні хлеб’ (нараўл., Мат. Гом.) — у выніку намінацыі з ржаны хлеб. Да іржа 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лебяда́, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
Пустазелле сямейства лебядовых з лісцем, якое звычайна пакрыта мучністым налётам. Сівелі ўзгоркі ад палыну і шэрай квецені лебяды, іржа кепскага шчаўя зацягнула пожні. Хадкевіч. Прызба па самыя вокны зарасла была лебядою і лопухам. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перае́сці, -е́м, -ясі, -е́сць; -ядзім, -ясце́, -яду́ць; -е́ў, -е́ла; -е́ш; -е́дзены; зак.
1. чаго і без дап. З’есці лішняе.
2. што і чаго. З’есці ўсё, многае.
Думалі хлеба не пераядзім за зіму.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Пра што-н. едкае: раз’ядаючы, разбурыць, раздзяліць на часткі.
Іржа пераела жалеза.
|| незак. пераяда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; наз. пераяда́нне, -я, н. (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ржаві́нне, іржа́вінне, аржа́вінне ’рудая вада на балоце’ (Сцяшк. Сл., ЛА, 2), праз ступень ржа́вінь з іржа 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ржа́нішча ’іржышча’ (слаўг., смаляв., бабр., гом., слуц., ДАБМ, к. 271). Ад ржаны > прасл. *rъž‑anъ(jь). Да іржа 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Каржа́віць, каржэць ’пакрыцца брудам, граззю’ (Др.-Падб., Гарэц.), параўн. рус. каржевина ’жалезны нагар, акаліна’, да іржа (гл.) з прэфіксам ко- (Фасмер, 2, 198).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)